Дискусије : Херцеговина

Коментар
Hercegovci-dobrotvori
veselka
09. јул 2009. у 19.48
LUKA ĆELOVIĆ - TREBINJAC
NAJVEĆI DOBROTVOR BEOGRADSKOG UNIVERZITETA

Mira Sofronijević: Darivali su svome otečestvu, Beograd, 1995.

U Beogradu je 15. avgusta 1929. godine u svojoj kući u Ul. Kraljevića Marka br. 1 umro Luka Ćelović - Trebinjac, veliki dobrotvor Beogradskog univerziteta. Sahranu je na najsvečaniji način organizovao Beogradski univerzitet, prema testamentu, jedini pokojnikov naslednik.

Na sahrani je pored mnogobrojnih govornika, opraštajući se u ime Beogradske opštine, potpredsednik Vojislav Zađina između ostalog rekao:

„Za Luku Ćelovića se govorilo da nije bio mnogo pobožan jer je retko viđan u crkvi. Ali, Luka Ćelović se može uporediti sa jevanđelskim bogatašem. Luka Ćelović je bio bogataš, ali je razlika između njega i jevanđelskog bogataša u tome što je jevanđelski bogataš koristio bogatstvo za svoje lične potrebe a Luka Ćelović je pomagao svojim bogatstvom druge.”

Na dan Svetog Luke, 31. oktobra 1854. godine, u selu Pridvorici kod Trebinja rodio se Luka Ćelović.

O porodici Ćelović nema mnogo podataka. Porodica potiče verovatno iz Risna i okoline, na šta ukazuju pisani dokumenti iz 1689. godine. U njima se pominju pet sinova kapetana Luke Ćelovića i njihovo učešće u „morejskom ratu” na strani Mletačke republike. Nesumnjivo je da su trebinjski Ćelovići bočna strana risanskih.

O prvim godinama života u Pridvorici Luka nikada nije pričao a ne postoje ni pisana dokumenta iz tog perioda. Luka je bio izuzetno ćutljiv i usamljen čovek koji je više voleo da sluša kako drugi pričaju no sam da priča, te tako o njegovoj porodici nema nikakvih podataka.

veselka
09. јул 2009. у 19.49
Roditelji ga vrlo rano šalju u Bosnu da služi u trgovini. Bosna je tada bila prva stanica za sve one Hercegovce koji su se otiskivali u svet a nisu hteli da krenu prema Primorju.

Luka će u Banjoj Luci ostati kao šegrt u trgovačkoj radnji Jovana Pištalića sve do 1871. godine. Posle prelazi u Brčko kod strica Jovana Ćelovića gde radi, takođe, kao šegrt u njegovoj trgovačkoj magazi. Nije poznato da li je i kada učio školu. Ako je i učio, to je mogla da bude samo osnovna škola i to najviše jedan do dva razreda. Tako se u Brčkom završilo svo učenje i eventualno školovanje Luke Ćelovića.

Luka u Beograd dolazi 1872, kao osamnaestogodišnjak, i to bez igde ičega. Za pomoć se obraća arhimandritu Nićiforu Dučiću, rodom iz Hercegovine, koji je izvesno vreme proveo u manastiru Duže kod Trebinja. Nićifor Dučić je Luku smestio kao šegrta u galanterijsku radnju Petra Radosavljevića i Mite Ignjatovića.

Iako je još kao dete otišao od kuće, Luka nikada nije prekidao veze s rodnim krajem. Budno je pratio sva tamošnja događanja, pa kad je u leto 1875. izbio Bosansko-hercegovački ustanak, i to najpre u Hercegovini, poznatijim pod imenom „Nevesinjska puška”, Luka napušta trgovinu i na prve pucnje odlazi u svoju Hercegovinu kao dobrovoljac.

Prema sopstvenom kazivanju, uključio se u odred pukovnika Đoke Vlajkovića. Učestvovao je u borbama kod Ljubinja i Stoca, a i kod Utve gde je Turcima - Trebinjcima dolazila pomoć iz Carigrada kao „indat-pomoć”, i to šlepovima koji su se iskrcavali u luci Klek. Ustanici su na sve moguće načine sprečavali da ova pomoć stigne onima kojima je namenjena. Nanosili su Turcima velike gubitke ali su i sami u tim borbama mnogo stradali. U jednoj od tih danonoćnih nepoštednih borbi i Luka je lakše ranjen u nogu. Ta rana, međutim, nije mogla da ga odvoji od čete i dalje borbe.

Čim je Srbija 1876. objavila rat Turskoj, srpski dobrovoljci se iz Hercegovine odmah preko Siska vraćaju za Beograd. Sa njima dolazi i Luka da bi kao dobrovoljac učestvovao u oba srpsko-turska rata.

Kad se rat završio, Luka kao već zreo čovek započinje u jesen 1878. u Beogradu samostalno da se bavi trgovinom. U prvim poduhvatima nesebično mu pomoć pružaju zemljaci, čuveni beogradski trgovci, Paranos i Krsmanović. Trguje žitom, šljivama i svom vrstom hrane.

Bez iskustva i bez najosnovnijeg obrazovanja, Luka svojom prirodnom bistrinom i upornošću postiže vrlo brzo prve uspehe. Uskoro napušta svoju prvu magazu na Savi i bavi se liferacijom ovsa za vojsku i hleba za opštinske stražare.

U godini 1882. Luka već kao ugledan trgovac učestvuje u osnivanju Beogradske zadruge. Ondašnje teške ekonomske i političke prilike u Srbiji nisu pokolebale grupu odvažnih dobronamernih građana da osnuju Zadrugu sa malim kapitalom i bez ikakvog prethodnog iskustva u toj vrsti posla.

Nekako pred samo osnivanje Beogradske zadruge propale su Prva srpska banka, Beogradska zajednica i Beogradska potrošačka zadruga koje su bile osnovane da jevtinim kreditima pomažu naročito srednji trgovački i zanatlijski stalež i da se na taj način izbegnu zamke mnogobrojnih zelenaša.

Beogradska zadruga je osnovana za međusobno pomaganje i štednju. Luka Ćelović je bio među prvim ulagačima a od 1883. biran je za člana Upravnog odbora. Od 1887. godine pa sve do smrti bio je predsednik Zadruge.

Beogradska zadruga je osnovana kao „Zavod za udeonice”. Počela je veoma skromno. Bila je namenjena malim, srednjim trgovcima, zanatlijama i činovnicima. Svaki udeoničar je ulagao nedeljno svega jedan dinar za pet godina, s tim što je kamatu dobijao tek kada uloži 10 dinara. Osnivačka pravila Beogradske zadruge potpisivali su, pored Luke Ćelovića, i: Tasa Banković, trgovački zastupnik, Jovan Bošković, sin profesora Velike škole Stojana, dr Laza Lazarević, lekar i pripovedač, za koga se govorilo da je „majka trgovačke omladine”, Đura J. Đorđević i Đoka S. Nešić, kolonijalni trgovci sa Save, Svetozar Nikolić, štamparski radnik i rukovodilac Zadruge štamparskih radnika i Kornelije Jovanović, knjigovođa.

Ministar finansija Kraljevine Srbije Čeda Mijatović potvrdio je Pravila o radu Beogradske zadruge 1. juna 1882. godine pa je ova na osnovu te „potvrde” mogla da otpočne rad.

Nedaće nisu obeshrabrile osnivače i članove Beogradske zadruge da opstanu u svom odlučnom i istrajnom radu. Rezultati nisu izostali. Tokom 1884. godine samo za deset dana Beogradska zadruga upisuje novih 4.000 udeonica što je predstavljalo znatno povećanje ne samo u novcu već i u broju članova. Pored davanja povoljnih kredita, Beogradska zadruga osniva Odeljenje za osiguranje, pomaže osnivanje Srpskog brodarskog društva i Klanice, a daje više puta zajam Beogradskoj opštini kao i Državi.

Kada je materijalno ojačala, posle Prvog svetskog rata, Beogradska zadruga otvara svoje filijale u Skoplju i u Zadru.

Kao predsednik Beogradske zadruge, Luka Ćelović nije primao svoj honorar već je ovaj ulagao na knjižicu kod Državne hipotekarne banke. U početku je davao usmene naloge na šta će se ta sredstva trošiti. Početkom 1929. ta su sredstva, po njegovoj želji, korišćena kao pomoć za Domove slepih u Zemunu i Inđiji i to samo jedna polovina, dok je drugu polovinu novca ustupio Odboru gospođa za zaštitu slepih devojaka u Beogradu. Za ovim primerom Luke Ćelovića poveli su se i ostali članovi Upravnog odbora Beogradske zadruge ustupajući svoje dnevnice u humanitarne svrhe.

Ukazom Nj. V. Kralja Petra I Luka Ćelović je postavljen, 7. februara 1912. godine, za člana Zadužbinskog saveta pri Ministarstvu prosvete. Član tog saveta ostaje sve do smrti.

Luka Ćelović je svoj život sasvim posvetio Beogradskoj zadruzi. Savremenici su pričali da je, zalazeći u beogradske kafane, posmatrao one što se kockaju pa bi onima što igraju u veliki novac već sutradan u Beogradskoj zadruzi bio otkazan kredit i vraćene udeonice.

Luka Ćelović je shvatio veliki značaj banaka za privredni razvoj zemlje te je za člana Upravnog odbora Narodne banke Srbije izabran februara 1912. godine.

veselka
09. јул 2009. у 19.50
U teškim ratnim uslovima Narodna banka Srbije se evakuiše za Kruševac. Luka Ćelović prelazi, takođe, u Kruševac kao dežurni član Upravnog odbora, zatim tokom dalje evakuacije 1915. godine u Solun a potom morem u Marsej. Na celom tom putu pratio je trezor Narodne banke sa Đorđem Vajfertom i Markom Stojanovićem, koji su i sami bili dobrotvori Beogradskog univerziteta, kao i sa drugim članovima Upravnog odbora. U Marseju su sve vrednosti i dragocenosti Narodne banke Srbije smeštene u trezor Francuske banke u koji Luka Ćelović smešta i imovinu Beogradske zadruge koju je takođe nosio sa sobom i na taj način sačuvao. U Marseju ostaje do kraja rata. U tim teškim vremenima čuva interes Narodne banke Srbije i pomaže veliki broj naših izbeglica. Trezor Narodne banke Srbije i imovina Beogradske zadruge vraća se u Beograd, u pratnji Luke Ćelovića i drugih članova Upravnog odbora, februara 1919. godine.

Pored mnogih društvenih, humanih, trgovačkih i patriotskih aktivnosti Luke Ćelovića, moramo da pomenemo i njegov doprinos estetskom uređenju Beograda. Njegova je nesumnjiva zasluga što je deo nekadašnje Savamale od Javorske ulice do Železničke stanice uređena po uzoru na velike evropske gradove. Tu je nekada bio prljav, neuređen Mali Pijac za koga jedna stara pesma kaže:

„Beogradski Mali Pijac
Poplavila Sava...”

U toj zapuštenoj, „poplavljenoj” Savamali Luka Ćelović podiže prvo svoju porodičnu kuću u Ul. Kraljevića Marka br. 1. Ta kuća je sazidana 1903. godine a gradio je inž. Miloš Savčić u saradnji sa nepoznatim arhitektom koji je bio zaposlen u Savčićevoj inženjersko-tehničkoj kancelariji. Dalje Luka Ćelović učestvuje u izgradnji palate Beogradske zadruge i velelepnog zdanja „Bristola”, kao i Berze.

Uz veliki lični trud dobio je od Beogradske opštine dozvolu da na svom imanju podigne veliki, lep, pravi evropski park. Taj park je podignut u Karađorđevoj ulici prema Železničkoj stanici. Još uvek u Beogradu živi sećanje njegovih stanovnika, koji su rođeni u Savamali između 1910. i 1920. godine, na usamljenog starog gospodina koji svakog jutra obilazi park nadgledajući svog baštovana kako neguje i kreše ukrasno rastinje i prelepe ruže donete iz ko zna koje zemlje, a koje su se tim dečacima činile visoke kao drveće. Očevi su tim dečacima govorili da je to Luka Ćelović, da ga pozdrave i priđu mu ruci, što je usamljenog starca uvek radovalo. Luka Ćelović je mogao da na tom imanju podigne lokale i kuće koji bi svojom rentom stostruko vratili uloženi novac. On je ipak odlučio da Beogradu pokloni prelep evropski park. Današnji žitelji Beograda ne samo što na tom mestu nigde nisu sačuvali ime i uspomenu na Luku Ćelovića već njegov park nazivaju pogrdnim imenom punim poruge i poniženja za sve njih.

Početkom ovog veka prilike u Južnoj Srbiji su bile izuzetno teške. Bugarske komite upadaju u srpska sela i vrše teror nad srpskim stanovništvom terajući ga da prihvati Bugarsku kao svoju novu otadžbinu a bugarski komitski pokret kao svoje oslobodioce. Pošto su srpska vlada i političari bili neodlučni, spontanom privatnom inicijativom dolazi do pokretanja četničkih akcija. Beogradski opštinski lekar dr Milorad Gođevac najzaslužniji je za organizovanje i pokretanje ovih četničkih akcija u Južnoj Srbiji i Makedoniji. Dr Milorad Gođevac je za ovaj „rad” uspeo da zainteresuje svog intimnog prijatelja Luku Ćelovića. Prema priznanju dr Gođevca, bez Luke Ćelovića ceo poduhvat se ne bi ostvario. Iako čuvaran i škrt za sebe lično, Ćelović nije razmišljao o novcu kada je opšta stvar u pitanju. On je sam davao po 40.000 do 50.000 dinara godišnje za opremanje četa.

Godine 1902. osnovan je Glavni odbor četničke organizacije. U tom prvom odboru bili su dr Milorad Gođevac, Luka Ćelović, Vasa Jovanović, Žika Rafailović, Nikola Spasić i Ljuba Kovačević. Time je započet mukotrpan rad na oslobođenju Južne Srbije i Makedonije. Svi članovi Odbora su iz svojih ličnih sredstava učestvovali u opremanju četa. Odbor se po potrebi sastajao u kući Luke Ćelovića. Tu se prikupljao novac za opremanje četa, a prota Novica Lazarević je tu u prisustvu svih članova Odbora i zaklinjao čete pred polazak na teren. Kuća Luke Ćelovića bila je najpogodnija za ove pripreme i skupove pošto je on kao neženja živeo sam u svojoj velikoj kući u kojoj nije bilo ni rodbine ni posluge koja bi pričala šta se događa u kući. Vlada i srpski konzuli iz konzulata sa juga bili su protiv četničkih akcija. Kada je maja 1904. prva četa sa vojvodom Aleksom Aleksićem pretrpela poraz i junački sva izginula na Četircima u sukobu sa Turcima, nezadovoljstvo javnog mnjenja u Beogradu dostiglo je vrhunac. Beogradska štampa najoštrije je napadala dr Gođevca i Glavni odbor što šalje ljude na „kasapnicu”. Ali već krajem te godine četnički pokret uzima toliko maha da ga prihvataju sa oduševljenjem ne samo u Beogradu već i u celoj zemlji. Međutim, ni bugarske komite nisu mirovale. Pošto im „rad” Odbora nikako nije odgovarao, osudili su Luku Ćelovića i dr Milorada Gođevca na smrt. Poslati atentatori srećom nisu uspeli da se probiju do Beograda i izvrše presudu.

Iako neškolovan i jedva pismen, Luka Ćelović nepogrešivo shvata da se na obalama Vardara ne rešava samo sudbina Južne Srbije i Makedonije, već i sudbina njegove Hercegovine pa i svog Srpstva.

Srpska velikoškolska omladina u to vreme bila je ne samo „uzdanica naroda” nego i vrlo uticajan i nezaobilazan faktor koji učestvuje u političkom i nacionalnom životu. U Četničkom pokretu Luka Ćelović dolazi u još tešnji kontakt sa velikoškolcima, a od 1905. godine i sa studentima Beogradskog univerziteta. Jasno uviđa koliko mlada Srbija luta uz nepotrebne potrese samo zato što je siromašna, ostavljena sama sebi bez mogućnosti da ima dovoljno inteligencije.

veselka
09. јул 2009. у 19.50
I sam je najbolje osećao koliko mu nedostaje jedno solidno i potpuno obrazovanje. Čvrsto je verovao da je nauka osnova našeg budućeg života. Od najranije mladosti do kraja svog burnog života Luka Ćelović je morao da se odriče učešća u mnogim kulturnim, javnim i političkim zbivanjima osećajući nepremostive praznine svoga obrazovanja. Stoga su ga često preticali mlađi ali školovaniji i obrazovaniji sugrađani. Zato već 1911. u svom prvom testamentu ostavlja svu svoju imovinu Beogradskom univerzitetu. Ovo zaveštanje je tada iznosilo preko 50 miliona dinara.

Odmah posle Prvog svetskog rata Svetosavska proslava se obeležavala i nagradama koje se daju u ime Luke Ćelovića za najbolje temate i to prvih godina samo iz tehničkih nauka a kasnije i iz svih drugih oblasti koje se proučavaju na Univerzitetu.

O Svetom Savi 1927. godine Luka Ćelović osniva „Fond Luke Ćelovića - Trebinjca” u korist Akademskog pevačkog društva „Obilić”.

Pevačko društvo „Obilić” osnovano je u Beogradu 1884. godine. Kako se sastojalo od beogradske intelektualne omladine, Luka Ćelović mu već od samog početka pomaže, naravno uvek srazmerno svojim mogućnostima. Kasnijih godina njegovog života bilo je pravo zadovoljstvo videti ga u krugu mladih poletnih pevača koji su dolazili da mu čestitaju krsnu slavu. Obično su stizali po podne i, umesto „čestitke”, zaorila bi se Lukina omiljena pesma „Hej trubaču”. Zatim bi se ređale pesme jedna za drugom. A posle kratkotrajnog prekida za večeru pesma je odjekivala do duboko u noć. U pevanju je učestvovao i Luka, i sam dobar pevač. Tako da se to jedino slavlje u kući Luke Ćelovića pretvaralo u svojevrsno natpevavanje. Možda je to bio jedini trenutak veselja i radosti koji je sebi dopuštao.

Luka Ćelović je ostao doživotno skroman, bez velikih ličnih prohteva. Napornim radom stekao je ogromno bogatstvo. I kao izuzetno bogat svoje navike i način života nije menjao što je u Beogradu u to vreme često bilo predmet šala i zajedljivih duhovitosti. Ali šalu i duhovitosti je veoma voleo i uzvraćao istom merom bez ljutnje.

Potvrdu njegove izuzetne skromnosti nalazimo i u popisu njegovog pokućanstva, odnosno pokretne imovine, izvršene nakon smrti. Kuće iole imućnih trgovaca u to vreme bile su opremljene stilskim nameštajem, persijskim tepisima i mnogim ukrasnim predmetima, često velike umetničke vrednosti. U zaostavštini Luke Ćelovića nije nađen nijedan zlatan sat, lanac ili prsten što se tada smatralo najosnovnijim esnafskim obeležjem. Od pokretne imovine, pored ostalih skromnih stvari, popisana su 3 otomana, 1 čipkana i 1 par svilenih zavesa, 2 žanilska tepiha, 1 sto trpezarijski na rasklapanje i 6 stolica, 2 kredenca veliki i mali, 2 kreveta - mesingani i gvozdeni sa slamnjačama, 1 vuneno ćebe obično, 1 drveni kofer i 1 mali pisaći sto.

Iz Trebinja su poreklom dva znamenita ali toliko različita Beograđanina, Luka Ćelović i Jovan Dučić. Obojici su se često obraćali mladići iz rodnog kraja koji su tek prispeli u Beograd. Obojica su ih primali ali svaki na svoj način. Dučić ih je primao vrlo ljubazno, ali im je odmah uručivao povratnu kartu za Hercegovinu, jer je bio svestan da je u ta krizna vremena romantika moguća još samo u poeziji. Luka Ćelović, međutim, koji u svom životu možda nikada i nije razmišljao o romantici, prihvatao je te mladiće i nalazio im posao u beogradskim trgovinama isto onako kao što su i njemu pomogli zemljaci pri prvom susretu sa Beogradom.

Luka Ćelović je najveći dobrotvor Beogradskog univerziteta. Posle njegove smrti, 15. avgusta 1929. pronađen je Testament iz 1911. kao i Osnovno pismo o osnivanju Zadužbine Luke Ćelovića - Trebinjca od 23. decembra 1925. godine. U Osnovnom pismu Luka Ćelović zahvaljuje „Bogu i svim dobrim prijateljima koji mu pomogoše da stekne svoje imanje u Srbiji koja ga je primila za svog građanina, uveren da nauka i privredni rad uz negovanje mladog naraštaja najbolje obezbeđuju kulturnu i političku budućnost naroda”. Prema želji ostavioca, ovom zadužbinom će rukovati Odbor sastavljen od rektora, koji je ujedno i predsednik Odbora, prorektora, dekana i prodekana svih fakulteta Beogradskog univerziteta. Zadužbini odmah predaje svoje imanje u Javorskoj ulici br. 7 i 9, po tapiji br. 19431, a ostalo imanje će se priključiti fondu Zadužbine posle ostaviočeve smrti.

Samo čist prihod Zadužbine može da se koristi, troši i upotrebljava za naučne potrebe i ciljeve Univerziteta, a osnovni kapital ne sme ni u kom slučaju da se smanji.

Pravila o rukovanju Zadužbinom i o raspoređivanju čistog prihoda izradio je Univerzitetski savet Beogradskog univerziteta. Ta se pravila mogu menjati samo svake desete godine. Na sve zadužbinske zgrade, na svu opremu, kao i na naučna dostignuća štampana iz ovih fondova treba da se stavi vidna oznaka „Zadužbina Luke Ćelovića - Trebinjca”.

Zadužbinu Luke Ćelovića - Trebinjca činili su:

1. jedan plac sa kućom u ul. Javorskoj br. 7 i 9.

2. dvospratna kuća u ul. Kraljevića Marka br. 1 koja ima 4 stana i 4 dućana u parteru.

3. palata na uglu ul. Karađorđeve br. 65 i Zagrebačke br. 1 u kojoj su 24 stana sa 3 lifta i 6 dućana sa 3 teretna lifta.

4. palata duž cele Zagrebačke ulice u koju ulaze brojevi 3, 5, 7 i 9 i Bosanske (danas Gavrila Principa) ul. br. 16. Ova zgrada ima 31 stan i 7 dućana sa 4 teretna lifta.

Ove palate su postale vlasništvo Zadužbine početkom 1930. godine kada je Zadužbina raspolagala velikom sumom novca.

Sav prihod od ovih imanja upravnik Zadužbine je svakog meseca predavao upravi Beogradskog univerziteta. Taj prihod je 1930. mesečno iznosio prosečno oko 260.000 ondašnjih dinara, što je u vreme teške ekonomske krize bila i te kako značajna svota za Univerzitet, ukoliko se ima u vidu da je tada plata redovnog profesora, ministra ili generala iznosila oko 5.000 dinara.

O radu ove ogromne univerzitetske zadužbine podnošen je svake godine izveštaj koji je bio dostupan javnosti. Iz izveštaja koji su sačuvani vidi se da su potporom „Zadužbine Luke Ćelovića - Trebinjca” štampane mnoge naučne studije najeminentnijih naučnika. Nastavni kadar Beogradskog univerziteta koristio je stipendije Zadužbine za mnogobrojne međunarodne susrete, simpozijume i kongrese, kao i za višemesečni rad u arhivama i bibliotekama najpoznatijih univerzitetskih centara.

U izveštaju za 1931. godinu naglašava se da je Odbor održao deset sednica, kao i da su zasedali pododbori koji su povremeno vodili razne poslove Zadužbine. Tako je na sednici od 26. decembra 1931. obavešten Odbor da je završen i primljen rad Bete Vukanović, portret Luke Ćelovića u prirodnoj veličini, i da će biti postavljen u svečanoj sali Univerziteta. Portret je urađen prema slici Riste Vukanovića koja je u ratu oštećena a kasnije nestručno restaurirana.

Tokom 1931. godine obeležene su sve kuće koje su ušle u sastav Zadužbine, te je tada obeležena i kuća u Dobrinjskoj ul. br. 2 (danas Andrićev venac). Te je godine doneta i odluka da se isplate legati prema Testamentu, i to za fondove srpskih osnovnih škola u Trebinju, Banjoj Luci i u manastiru Duži. Ovi legati su, prema Testamentu, ukupno iznosili 180.000 dinara pa je odlučeno da se isplata izvrši uvećana za osam puta.

Prema izveštaju za 1934. godinu izdato je:

1) novčana pomoć za sređivanje i proučavanje velike zbirke mezomojskih korala iz Istočne Srbije u Geološkom institutu Univerziteta,

2) iz prihoda Zadužbine određeno je da se nagradi, sem redovne Svetosavske nagrade, sa po 1.000 dinara po jedan student svakog fakulteta koji je od jedne do druge proslave najuspešnije položio diplomski ispit,

3) Mineraloško metrografskom zavodu suma od 10.000 dinara za nabavku specijalnog mikroskopa za rad u laboratoriji,

4) Zootehničkom institutu Poljoprivredno-šumarskog fakulteta 4.000 dinara za nabavku fotokamere za fotomikroskopska snimanja,

5) Skopskom fakultetu 10.000 dinara za štampanje fakultetskog godišnjaka,

6) 40.000 dinara kao pomoć Univerzitetskoj biblioteci za pretplatu na listove i časopise,

7) 20.000 dinara za nabavku instrumenata Biološkoj stanici Vardarske banovine u Ohridu, s tim da instrumenti ostanu svojina Zadužbine i da se na njima stave vidne oznake „Zadužbine Luke Ćelovića Trebinjca”, kao i da su nabavljene iz tih sredstava.

U 1934. godini date su i mnoge druge potpore i pomoći, samo za izdavačku delatnost izdvojena su sredstva u iznosu od 268.050 dinara.

Ovo predstavlja grub izvod iz jedino pristupačnih dokumenata o postojanju i radu „Zadužbine Luke Ćelovića - Trebinjca”. Taj rad se do izbijanja Drugog svetskog rata odvijao u smislu Osnovnog pisma kojim je i osnovana Zadužbina. Kroz sve te godine imovina Zadužbine se uvećala tako da još neke zgrade u centru Beograda nose zadužbinske oznake.

Nakon završetka rata zgrada u Zagrebačkoj ulici pretvorena je u studentski dom „Milovan Đilas”, koji kasnije dobija naziv „14. decembar”.

O postojanju ove Zadužbine čulo se nešto još jednom, ali ne kroz izveštaje o radu i naučnim dostignućima već posredstvom beogradske štampe. Tokom 1969. počeli su pregovori sa preduzećem „Metalservis” da kupi obe palate, vlasništvo Beogradskog univerziteta, pod motivacijom da su nepodesne za studentski dom. I pored opšteg protivljenja tadašnjeg javnog mnjenja, Beogradski univerzitet je zamenio ove nepokretnosti za nekoliko useljivih stanova 1970. ili 1971, nimalo ne hajući za volju ostaviočevu kao ni za pomoć koju su od njih nesumnjivo dobijale nauka i kultura.

Na ovaj događaj nastavnici beogradskog fakulteta nisu sačuvali sećanje iako se manje bitni događaji vezani za Beogradski univerzitet dobro pamte.

Na sva uopštena pitanja o ovom postupku dobija se kakav-takav odgovor ali na konkretna pitanja odgovor se svodi na neodređena mucanja.

I tako ime Luke Ćelovića - Trebinjca, njegov doprinos razvoju naše univerzitetske nauke, kao i sve odredbe njegovog testamenta polako padaju u zaborav.

veselka
09. јул 2009. у 19.53
NIĆIFOR DUČIĆ
ARHIMANDRIT DOBROTVOR SRPSKE KRALJEVSKE AKADEMIJE
Mira Sofronijević: Darivali su svome otečestvu, Beograd, 1995.

Nijesam nikome ništa dužan; a ko meni duguje, opraštam.

Ovim rečima Nićifor Dučić, kaluđer, vojskovođa, arhimandrit, akademik, dobrotvor srpske prosvete započinje svoj testament koji je napisao u Beogradu 1899. godine.

Da li pamćenje spada u drugovanje i da li nam se zaborav može oprostiti?

U Lugu na Trebišnjici, u Hercegovini, od oca Jevte i majke Soke rodio se 21. novembra 1832. godine Nićifor Dučić. Kakvo je svetovno ime dobio na krštenju, nije ostalo ni zapisano ni zapamćeno te ga u spisima nalazimo samo kao Nićifor.

Knjigu, kako se tada govorilo, počeo je da uči u manastiru Duži kod strica Jestatija Dučića, arhimandrita duškog. Po želji strica veoma se rano zakaluđerio, još kao sedamnaestogodišnjak, na dan Sv. Luke, 1849. godine. Stric je verovatno želeo da na ovaj način savlada i usmeri bujnu i neobuzdanu prirodu mladog Dučića, a možda je smerao i da na vreme sebi obezbedi naslednika u manastiru. O tom periodu iz života mladog kaluđera Dučića nemamo nikakvih podataka.

Nakon zakaluđerenja dolaze godine učenja i sticanja raznovrsnih znanja što će ga pratiti kroz ceo život.

Na preporuku sarajevskog mitropolita Georgija Nikolajevića, Dučić dolazi u Beograd gde s neznatnom stipendijom srpske vlade dve godine sluša bogoslovske nauke u Seminariji beogradskoj a ujedno na Velikoj školi prati i predavanja Đure Daničića iz slovenske filologije.

Srpska vlada je, naime, u to vreme skromnim stipendijama pomagala mladiće iz Bosne, Hercegovine, Stare Srbije i Crne Gore da u Beogradu uče Gimnaziju, Veliku školu ili Bogosloviju. Samo tokom 1871. u Beogradu ih je, prema pisanju samog Nićifora Dučića, bilo oko 160. Jedini uslov koji je tada postavljan tim mladićima, blagodejancima, kako su ih zvali, bio je da se po završenom školovanju vrate u svoj kraj da tamo uče decu i prenose stečena znanja.

Nakon povratka iz Srbije Dučić izvesno vreme boravi kao monah u manastiru Duži a zatim se posvećuje prosvetnom radu. Sa drugom iz detinjstva, Serafimom Perovićem, kasnijim mitropolitom hercegovačkim, 1857. osniva školu u manastiru Duži za đake i omladinu iz okoline Trebinja, a sledeće godine u Žitomislićima duhovnu školu za buduće sveštenike. Pomoć za otvaranje ovih škola obezbedio je od Srbije i Rusije. U školi u Žitomislićima bio je profesor i upravitelj.

Njegova narav a i tadašnje prilike nisu mu dugo dozvoljavale da živi monaški smerno i uz svoje đake. Prilike u Hercegovini su postale nesnošljive. Turski zulumi su tih godina dostigli vrhunac. Nićifor Dučić u dogovoru sa Lukom Vukalovićem i drugim glavarima napušta školu i preuzima komandu nad jednim od ustaničkih odreda Hercegovine. Pored borbi protiv Turaka vodio je tokom 1861. i pregovore s Omer-pašom o boljim uslovima života naroda. Međutim, tada se Crna Gora umešala u ustanak tako da su ti pregovori odmah bili prekinuti. Marta 1862. Crna Gora objavljuje rat Turskoj a Dučić kao hercegovački komandant nastavlja borbu uz vojvodu Petra S. Vukotića. Borbe u kojima je Dučić učestvovao vođene su najpre u Duži, Banjanima i oko Nikšića u tzv. Staroj Hercegovini. Ali ratna sreća ubrzo napušta ustanike. Na Petrovdan 1862. godine turska vojska pod komandom mušira Derviš-paše prodre iz Nikšića, sjedini se sa ostalom turskom vojskom i uspe da uguši ustanak. Kako ustanicima nije data amnestija, Dučić uz dozvolu knjaza Nikole prelazi na Cetinje. Tu preuzima upravu nad školama. Uz skromna materijalna sredstva uspeo je da otvori deset osnovnih škola po Crnoj Gori a na Cetinju je 1864. ustanovio Bogosloviju.

Za sve učinjene usluge Crnoj Gori Nićifor Dučić je 1863. godine na Cetinju proizveden za arhimandrita.

Knjaz Nikola je Dučiću poveravao i druge delikatne poslove. Tako ga 1866. šalje knezu Mihailu u Beograd. Posle njegove uspešne misije dva kneza potpisuju ugovor o zajedničkoj akciji i ujedinjenju srpskog naroda. Što do ispunjenja ovog ugovora nije došlo „zasluga” je atentatora koji su u Košutnjaku 1868. godine lišili života kneza Mihaila.

veselka
09. јул 2009. у 19.54
Krajem 1868, na poziv Ilije Garašanina, Nićifor Dučić prelazi u Beograd. Beograđani su bili iznenađeni krupnom pojavom arhimandrita koji neće da živi u manastiru. Nićifor Dučić je sagradio kuću na uglu današnjih ulica Francuske i Braće Jugovića. Tu kuću mu je projektovao arhitekta Svetozar Ivačković kao reprezentativnu, porodičnu, prizemnu zgradu sa renesansnim motivima i malom baštom, kao i glavnim ulazom prema važnijoj ulici.

Prema opisu jednog od njegovih biografa, Dučić je bio „čovek vrlo visoka rasta, pravilno razvijene snage, ali glave manje spram veličine tela. Kosa mu se održala do smrti; i kosu i bradu potkresivao je; pred kraj života obe su ga bile sedinom ukrasile. Sve to je činilo vrlo lepu fizičku figuru... Glas mu je bio tanak i slab, a beseda isprekidana... I besedio je i pisao južnim govorom i jotu... U disputu mogao je vrlo lako ljutiti se, mada je umeo otrpeti nemilu reč...”

U sačuvanoj prepisci sa Ilarionom Ruvarcem, na Ruvarčevo „Vi ste žustri i nakraj srca”, Dučić mu odgovara: „Dok me ovde, i svuda gde sam bio, smatraju za tiha i pogodna. Ali nikad za laskavca. Ja imam svoje misli i svoje uvjerenje, koje branim, dok se ne uvjerim o boljem. Ja sam kadar da svakom reknem istinu u oči. S tim sam i državnu službu gubio i stratio. Ali sam uvek ostao svijetla obraza i čvrsta karaktera. A najviše me tješi to: što nikad nikome nijesam ne samo učinio nego ni pomislio zla, pa ni najžešćim neprijateljima svojima (20. oktobra 1892. Beograd). Dalje Dučić nastavlja Što u meni nema koliko bi valjalo kaluđerske krotosti tome se ne treba čuditi jer sam ja više vojnik nego smerni, prepodobni monah. Ali poštujem i monaštvo srpsko”.

Pod Vukovim uticajem sakuplja i štampa zbirke narodnih pripovedaka, zagonetki, poskočica i narodnih reči iz rodnog kraja. Piše i istorijska dela gde opisuje događaje čiji je neposredni učesnik bio.

U periodu od 1868. do 1876. bio je predsednik Odbora za škole u srpskim oblastima izvan Srbije, predsednik Odbora za Narodnu biblioteku i muzej i predsednik Komisije za zidanje crkava u vizantijskom stilu u Srbiji.

Političke prilike i njegov vojnički duh ne dopuštaju mu da se duže vremena bavi kulturnim i prosvetnim radom. Dolazi 1876. godina i Srpsko-turski rat. Dučić je s nestrpljenjem očekivao da se krene u borbu jer koliko je vešt bio u baratanju perom još uspešniji je bio sa oružjem.

Knez Milan ga ukazom postavlja za komandanta svih dobrovoljačkih divizija Ibarske armije. Ova armija je tada u svom sastavu imala oko 3.000 vojnika, 4 laka topa, 24 kavaljerista, koji su sačinjavali neku vrstu garde i dvadesetak pionira. Dučić odmah formira svoj štab u kome su pored jednog vojvode bila i dva oficira-ađutanta, oficir instruktor četa, kasir, komesar, delovođa i tri pisara.

Sa svojim vojnicima učestvuje u borbama oko Nove Varoši, od 25. juna do 7. jula 1876, gde osvajaju turske šančeve i dva reduta, a potom 12. jula zauzimaju tursku kulu i šanac na Vasiljevićima. Borbe su vođene i na Borovcu i Suhom Ritu. U borbi 24. jula te godine Turci ubiju konja pod Dučićem što je kod njega izazvalo samo još veći gnev te on sam preotima turskog konja na kome nastavlja boj. U bisagama tog konja nalazi odsečenu srpsku glavu kao i dve turske kubure.

Srbiju u ovom ratu nije pratila sreća. Kada je preko Javora nagrnula turska vojska pod komandom Memed Ali-paše i Derviš-paše, Dučić je, braneći položaj sa svojim dobrovoljcima, bio ranjen te se povukao u Ivanjicu radi lečenja.

Odbio je pukovnički čin kojim je knez Milan hteo da ga nagradi za učešće u ratu te 1876. godine, jer za činovima i nagradama nikada nije čeznuo.

U ratu 1877-78, opet na osnovu ukaza kneza Milana, bio je komandant ustaničkih četa Javorske armije. Posle ovog rata Srbija dobija četiri okruga: niški, pirotski, vranjski i toplički. Dučić je biran za poslanika Narodne skupštine u sazivu 1877-1880. godine. Na zasedanju Skupštine u tek oslobođenom Nišu (1879) predlagan je za predsednika Skupštine sa još četvoricom kandidata. Nije bio izabran ali mu je poverena funkcija jednog od čuvara ključeva zgrade u kojoj se nalazio pribor za izradu državnih obveznica. Nićifor Dučić gubi državnu službu početkom 1886. pošto je u Skupštini, posle Slivničke bitke, glasao za predlog opozicionih poslanika. Uskoro je vraćen u državnu službu, koju ubrzo na lični zahtev napušta i odlazi u penziju zbog narušenog zdravlja.

Želja za znanjem ne napušta Dučića ni u poznim godinama. Odlazak u Italiju nije mogao da ostvari pošto je u to vreme Italiju zahvatila epidemija kolere. Međutim, on 1886. odlazi za Pariz gde ostaje nešto duže od godinu dana. Na Sorboni sluša dva semestra opšte istorije kod Ramboa, geografiju kod Hemlia i filozofiju kod Lavisa. Na „College de France” sluša staru jevrejsku književnost i tumačenje psaltira kod Renana a francusku književnost kod Dešanela. U to vreme u Parizu se školuje preko 50 srpskih đaka. Dučić se druži sa njima i na njegovu inicijativu osniva se Srpska čitaonica, koja je radila na principu mesečnih pretplata. Od tih sredstava nabavljane su srpske stranačke novine i časopisi. Provladina štampa kao i mnoge nove knjige dobijane su iz Srbije na poklon.

Za vreme boravka u Parizu Societe d’historie diplomatique bira 28. jula Nićifora Dučića za svoga člana.

Svoj boravak u Parizu Dučić je iskoristio da poseti južnu Francusku i Španiju a sa dozvolom iz Srbije odlazi i u London.

Nakon povratka iz inostranstva nalazimo Dučića na mnogim uglednim i važnim funkcijama. Određen je za profesora istorije srpske crkve mladom Kralju Aleksandru Obrenoviću.

Srpsko učeno društvo bira Nićifora Dučića više puta za svog predsednika. Na njegovo zauzimanje i pod njegovim predsedništvom to Društvo se spaja, 15. novembra 1892. godine, sa Srpskom kraljevskom akademijom.

Dučić, takođe, privremeno upravlja Žičkom eparhijom i to u vreme kada se u Žiči i Kruševcu održava petstogodišnji pomen kosovskim junacima. Iste godine je u Žiči miropomazan Kralj Srbije Aleksandar I Obrenović.

veselka
09. јул 2009. у 19.54
Kao predstavnik srpske vlade neposredno je učestvovao u Narodnoj skupštini prilikom donošenja Zakona o crkvenim vlastima. Ovim Zakonom ukinuto je mesto potpredsednika Velikog duhovnog suda koje je Dučić godinama zauzimao. Mitropolit Mihailo ga je potom postavio za člana tog suda ali je on to iz zdravstvenih razloga odbio.

Kao nagradu za uspešan rad u rukovođenju Žičkom eparhijom i oko donošenja Zakona o crkvenim vlastima Arhijerejski sabor mu je 1886. godine dozvolio da nosi episkopsku mitru pri bogosluženju.

Dana 22. februara 1893. Nićifor Dučić je u Srpskoj kraljevskoj akademiji pročitao svoju pristupnu besedu pod naslovom „Sv. Sava, srpska crkva i srpska kraljevina u XIII veku”.

Nićifor Dučić je doživeo redak i nesvakidašnji jubilej. Na dan 18. oktobra 1899. proslavlja pedeset godina svešteničke službe i četrdeset godina književnog rada.

Arhimandrit Nićifor Dučić umire u Beogradu 21. februara 1900. godine. Sahranjen je na Novom groblju u Beogradu sa svim vojnim počastima pored počasti koje mu je ukazala crkva, Srpska kraljevska akademija i mnogobrojni poštovaoci.

Prema testamentarnom zaveštanju koje je Nićifor Dučić napisao 1899, svoju imovinu je ostavio Srpskoj kraljevskoj akademiji. Odredbe Dučićevog testamenta glase:

„I Svoju uštedu koja je u mojoj kasi ostavljam Srpskoj Kraljevskoj Akademiji pod imenom ”FOND NIĆIFORA DUČIĆA„;

Akademija je vlasna utrošiti svake godine tri dijela interesa od mojeg fonda; a četvrti će dio redovno unositi u glavnicu mojega fonda radi umnožavanja dokle god Fond postoji.

Moja je želja da Akademija iz Fonda nagrađuje rasprave ili monografije ili cijelo delo iz srpske istorije, političke, vojničke i crkvene; a može iz srpske filologije, geografije i etnografije uopće.

Akademija će odrediti i temate za nagradu; koji ne smeju nikada biti političke sadržine; određivaće ocenjivače prema struci spisa za nagradu i davaće im pristojnu nagradu za trud.

Ako bi dosuđena nagrada s naknadom ocenjivačima bila veća od interesa, Akademija je vlasna spojiti dvogodišnji interes i izmiriti nagradu. U takvom slučaju neće raspisivati nagradu za jednu godinu.

S vremenu kad se umnoži moj fond Akademija je vlasna određivati jedan deo interesa i na druge kulturne potrebe u Srpstvu.

II Ostavljam:

Srpskoj Kraljevskoj Akademiji u vlastitost svoje književne radove; svoju sliku od M. Murata za Akademijinu galeriju.

Svoju knjižnicu Bogosloviji u Beogradu, s tim da se kao posebna celina smesti u knjižnicu, pošto ima svoje stelaže i da na njoj bude napisano KNJIŽNICA ARHIMANDRITA NIĆIFORA DUČIĆA, ZAVEŠTAO BIOGRADSKOJ BOGOSLOVIJI i da takva svagda ostane. Nije dopušteno da se daju knjige iz te moje knjižnice na čitanje van Bogoslovije.

III Srpskom Narodnom Muzeju u Beogradu, ostavljam, sva arhimandritska odličja, kao i sva svetovna odličja, i to: Orden Sv. Save I reda sa lentom, Orden Takovske zvezde II reda, Orden Takovski s mačevima III reda, Orden Miloša Velikog III reda, bugarski Orden za Građanske zasluge I reda s lentom, ruski Orden Sv. Ane II i III reda, crnogorski Orden Danilov za nezavisnost III reda, Orden Belog dvoglavog orla IV reda, Medalju Zlatnu i Srebrnu za hrabrost, Medalju Miloša Velikog, Zlatnu medalju za revnosnu službu, Zlatnu spomenicu i Gardijsku spomenicu. Ostavljam, takođe, Medalje crnogorske srebrne: vera, sloboda, hrabrost; medalju Grahovsku 1858. godine i medalju za Junaštvo 1862. godine.

Srpskom Narodnom Muzeju, još, ostavljam sve diplome na ordenje, medalje i članstva akademija i drugih učenih i humanih društava u Srbiji i van nje; oružje koje sam imao u ustancima i ratovima za oslobođenje i nezavisnost, kao i jedno narodno odelo u kome sam vojevao. Jedno zlatno pero u kutiji, spomen od dr Valtazara Bogišića za građu iz Hercegovine koju sam mu davao za njegove pravne radove.

Sve ove stvari želim da budu u Muzeju u jednoj grupi, ako je to moguće, a dragocenosti u kasi, s oznakom u katalogu od koga su.

IV Sve svoje ikone ostavljam crkvi Sv. Save na Savincu i to: srebrne Matere Božije Iverske i moje krsne slave Sv. Đorđa”.

Dalje u svom testamentu Dučić navodi:

„Ostavljam:

manastiru Duži i Hercegovini gde sam i počeo učiti i zakaluđerio se 500 dinara u zlatu;

po 100 dinara u zlatu crkvi Sv. Save na Savincu, Bratstvu Bogoslova u Biogradu, Monaškom udruženju u Srbiji, Svešteničkom udruženju u Srbiji, Društvu za sirotu decu u Srbiji, Opštinskom Odboru za sirotinju u Biogradu, crkvi Male Gospođe u Lugu na Trebišnjici, gde sam rođen, srpskoj osnovnoj školi u Trebinju, manastiru Cetinjskom gde sam postao arhimandrit, manastiru Žitomisliću u Hercegovini gde sam sa svojim drugom, docnije hercegovačkim mitropolitom, Serafimom Perovićem ustanovio Duhovnu pripravnu školu za Hercegovinu, srpskom pjevačkom društvu Gusle u Mostaru, pjevačkom društvu Srpska sloga u Dubrovniku, srpskom pjevačkom društvu Sloga u Sarajevu, društvu Bratstvo Sv. Sava u Karlovcima”.

Kao što vidimo, Nićifor Dučić je ostavio mnogo legata a najvredniji Srpskoj kraljevskoj akademiji.

Zbog neredovnog školovanja Dučić je, i pored velikog truda, na polju književnosti ostao dobronameran diletant, ali kada je trebalo, bio je i ljuti polemičar. Istorijske knjige i rasprave su mu male vrednosti. Od većeg značaja su njegovi prevodi kao i opisi starina među kojima je i Žitomislićki Hronograf. Memoarske beleške su mu najznačajnije.

U prvi odbor za rukovanje Zadužbinom izabrani su akademici Jov. Mišković, Lj. Kovačević i Lj. Stojanović.

Zadužbina počinje da radi 1901. a njena imovina je iznosila 21.418,50 dinara u zlatu. Već te 1901. godine nagrađeno je delo, u smislu odredaba testamenta, Iz crkvene istorije Srba u Turskoj u XVIII i XIX veku od Iv. Ivanića sa 1.000 dinara.

Godine 1902. nagrađena su sa po 1.000 dinara dela Pećki patrijarh Jovan i rad na pokretu hrišćana pod Turskom od 1593. do 1614. godine od Jov. N. Tomića i Opis Poljanice i Klisure Veternice u Vranjskom okrugu od Riste T. Nikolića.

Godine 1923. rad Vase Glušca Srednjovekovna bosanska crkva bila je pravoslavna nagrađen je svotom od 6.500 dinara.

U dnevnoj štampi raspisan je konkurs, 1924. godine, za nagrade iz Zadužbinskog fonda Nićifora Dučića:

a) za „raspravu ili monografiju iz srpske filologije, geografije i etnografije uopšte”,

b) za „raspravu ili monografiju iz srpske istorije, političke, vojničke i crkvene”.

Među uslovima konkursa stajalo je i sledeće:

„Sadržina nagrađenih spisa ne sme nikad biti političke prirode. Valja da je u njemu čist i pravilan srpski jezik i stil tečan i odabran. Nagrada je do 5.000 dinara za svaki rad. Pisac je dužan da Akademiji podnese 50 naštampanih primeraka nagrađenog dela”.

Glavnica Dučićevog fonda iznosila je 1929. godine 92.808,32 dinara, od toga potrošni kapital 59.842,65 dinara. Te godine nagrađena je knjiga Ilije M. Jelića Vasojevićki zakon od dvanaest tačaka.

Dalje su 1930. nagrađena dela Gojka Ružića Jezik Petra Zoranića, Vase Banovića Gacke doline s okolnim poljima, Dobroslava Milenkovića Uloga i rad XIX pešadijskog puka prvog poziva u 1914. godini, Danila Vušovića Prilozi proučavanju Njegoševa jezika.

Sledećih godina nagrađivana su sledeća dela:

1931. Liga naroda. Njen postanak i rad Đure Popovića, Jovan Hadžić (Miloš Svetić) Miraša Kićovića, Srpsko narodno pozorište Dimitrija Kirilovića, Spomenica petstogodišnjice smederevskog grada despota Đurđa Brankovića Pere J. Popovića, Naša narodna pesma u poljskoj književnosti Krešimira Georgijevića.

1932. Srpsko-turski rat 1912. Milutina D. Lazarevića.

1933. Srpska vojska i solunska ofanziva Milana Đ. Nedića.

1934. Avinjonske pape i srpske zemlje Miodraga Al. Purkovića.

1935. Ciklus o Marku Kraljeviću Nikole Banaševića, Natko Nodilo dr Viktora Novaka, Kragujevačka gimnazija Milana M. Nikolića, Narodna nošnja u Marijevu dr Vojislava S. Radovanovića, Moravska divizija drugog poziva pod mojom komandom Ljubomira M. Milića.

1937. Geografske osnove Južne Srbije dr Vojislava Radovanovića, Razvitak sufiksa u južnoslovenskoj jezičkoj zajednici dr Radoslava Boškovića, Srbija od 1834-1858. godine dr Dragoslava Stranjakovića, Etničke prilike u Južnoj Srbiji dr Milenka S. Filipovića, Melodije narodnih igara Danice S. Janković, Narodne igre, knjiga druga Danice S. Janković i Ljubice S. Janković.

1938. Prilozi istoriji kajkavskog dijalekta dr Radomira Aleksića, Nikšić - Onogošt dr Petra Šobajića, Pitanje prestonice u Srbiji dr Radoslava P. Markovića, Uzdužni rečni profili, njihovi oblici i stvaranja dr Petra S. Jovanovića.

1939. Bugarski episkop Konstantin, pisac službe Sv. Metodiju Dragutina Kostića, Čačanska gimnazija 1837-1937 Dragomira S. Popovića, Debarski drimkol Milenka S. Filipovića.

1940. Svetislav Kasapinović Mihovila Tomandla, Mihailo i Julija dr Dragoslava Stranjakovića, Simo Matavulj u Crnoj Gori Vida Latkovića, Hilandarski igumani srednjeg veka Vladimira Mošina i Miodraga Purkovića.

Razumljivo je da ovim nabrajanjem spisak nagrađenih dela nije konačan niti ga je moguće ovde navesti. Treba naglasiti da su sva nagrađena dela objavljena van Akademije.

Sa svojim zadužbinama i fondovima Srpska akademija nauka dočekuje Drugi svetski rat kao veoma bogato obezbeđena institucija. Međutim, naredbom feldkomandature od 6. maja 1942. Akademiji se zabranjuje svako javno poslovanje što ostaje na snazi do kraja oktobra 1944. godine.

Nakon završetka Drugog svetskog rata pri Akademiji se nalazi veliki broj zadužbina i fondova. Iz godišnjih izveštaja o stanju zadužbina i fondova Srpske akademije nauka poratnih godina izdvajamo stanje fonda arhimandrita Nićifora Dučića u 1946. godini: ukupna suma u Fondu iznosila je 24.459 dinara. Ista suma se pojavljuje i u izveštaju iz 1947, s tim što je glavnici dopisan prihod od kamate u iznosu od 7 dinara.

U završnom računu Srpske akademije nauka za 1950. godinu pojavljuje se „Fond za nagrađivanje dela” te više ne nailazimo na FOND NIĆIFORA DUČIĆA.

laxlax
(glumica)
11. јул 2009. у 02.02
Janićije Pamučina
Iz Vikipedije, slobodne enciklopedije
Skoči na: navigacija, pretraga
PAMUČINA JOANIKIJE, narodni dobrotvor, književnik, etnolog, arhimandrit i mostarski paroh (13/12 1810, Zagradinje, kod Trebinja — 9/9 1870, Mostar)

Školovao se u manastirima Dužima i Zavali, gdje se i zakaluđerio (1829). Uskoro poslije toga došao je u Mostar, i postao viđen i čuven. Tu je na dvoru grčkog mitropolita usavršio svoje elementarno znanje i naučio grčki. Postao je arhimandrit, i poslije smrti mitropolita Grigorija 1860, upravljao je (do 1864) mitropolijom. Carigradski patrijarh nije htio da ga postavi za mitropolita, kako su to Mostarci željeli i molili. Iako samouk, Pamučina je stekao zasluge i na književnom polju, a umio je lijepo pisati i minejskim slovima, kao stari srednjovekovni pisari.

Bilježio je narodne umotvorine i pjesme, priče, poslovice i zagonetke, opisivao je život i narodne običaje, spremao je građu i za istorijske radove. Većina njegovih književnih radova štampana je u Srpskom Dalmatinskom Magazinu (1846—1867). Napisao je biografiju Ali-paše Stočevića Rizvanbegovića, u kojoj je ujedno i istorija Hercegovine toga doba. Taj rad preveden je 1873 na ruski i štampan u spisima Hilferdingovim (III., 330—379).

Pamučina je i dobrotvor srpske narodne škole u Mostaru, kojoj je ostavio 800 dukata u državnoj banci u Petrogradu.

http://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%88%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%9B%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%9F%D0%B0%D0%BC%D1%83%D 1%87%D0%B8%D0%BD%D0%B0
laxlax
(glumica)
11. јул 2009. у 02.04
NA GROBU JOANIKIJA PAMUČINE

Blago grobu i u tami, što se sjaji
Gde kandilo pripaljuju naraštaji.
Zmaj

8. septembra 1896. ova je pjesma
čitana na grobu pok. Pamučine,
dobrotvora i književnika srpskog, po parastosu koji je dala srpsko-pravoslavna
crkvena opština u Mostaru.


O spusti se sa rajskih visova,
Sveta dušo, koju djela krase,
Pa u kolo srpskijeh sinova
Za čas stani, pa nam počuj glase.

Na tvom grobu, što ga trava skriva
I godine za godinom broji,
Evo danas Srbadija živa,
Ushićena tvojim radom, stoji.

U časima, kad svud bješe tama,
Ti si zublju prosvjete nam svio,
Srpskog roda i njegova hrama
Službenik si neumorni bio.

TVoje slovo bješe melem rana,
Bješe iskra, što duhove kreće,
Tvoja ruka svakoga je dana
Srbu srpsko njegovala cv'jeće.

Što je narod, to si i ti htio,
Kud je narod, pošao si i ti,
Time sebi divan v'jenac spleo,
Što će trajan, što će vječit biti.
Nisi im'o ni srebra, ni zlata,
Al' od zlata tvoj je duh nam bio.
U narodu gledao si brata,
S njim si pjev'o, s njim si suze lio.

A mi danas lijemo ih jadni,
Da oduška svome bolu damo,
Jer međ' nama, svešteniče radni,
Sveštenika takvog ne imamo.

Srpski boli bjehu tvoji boli,
Srpska sreća bješe tvoja sreća,
Pa gle! Danas, kad se Srbin moli,
U molitvi i tebe se sjeća.

Slava onim', koji radit' mogu,
Pa ih narod poštovati znade
I moli se milostivom Bogu,
Da mu uv'jek takovijeh dade.

I mi danas molimo se žudno
I s tvog' groba podižemo glase:
„Daj nam, Bože, tako srce budno,
Koje samo srpske misli krase!”

1896.

ALEKSA ŠANTIĆ
veselka
11. јул 2009. у 11.43
Laxlax,
hvala na prilogu!
Već dugo pokusavam da pronadjem nešto o Staki Skenderovoj, prvoj uciteljici u Sarajevu, (koja je, čini mi se porijeklom hercegovka), ali mi ne polazi za rukom. O njoj sam citala u nekoj knjizi, koju nazalost vise nemam.
Ako ti, ili neko od diskutanata imate ikakve podatke o njenom zivotu i radu, molila bih vas da ih prilozite.
Hvala i pozdrav.
laxlax
(glumica)
11. јул 2009. у 15.19
Pozdrav Veselka i nema na cemu. Divna tema!

Biografija Stake Skenderove se može naći u A Biographical Dictionary of Women’s Movements and Feminisms:

http://books.google.ca/books?id=hsgQjbgBOAkC&pg=PA514&lpg=PA514&dq=staka+skenderova&source=bl&ots=8q80uMEJ b9&sig=G6sxyxiA9fTJI9Umk-Et4pbP9z0&hl=en&ei=7uBYStyJKJWltgfE2PDdCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2

Inače, u pravu si... Hercegovka, rođena u Prijepolju 1831; porodica se preselila u Sarajevo.

Uciteljica, pisac, socijalni radnik; osnivac prve skole za djevojcice u Bosni i Hercegovini, kao i prva žena-pisac.

P.S. Nadam se da link radi, a ako ne, vraticu se kada budem imala vise vremena i dopuniti ili popraviti.
veselka
13. јул 2009. у 15.37
Laxi,
hvala puno!
laxlax
(glumica)
14. јул 2009. у 00.54
Sa zadovoljstvom Veselka :)

Divan clanak o Risti Ivanisevicu:

Jagoda Serdarević
RISTO ILIJE IVANIŠEVIĆ
(1842. - 1913.)
Stare srpske porodice u Mostaru

Porodica Riste Ivaniševića, porijeklom je iz Popova polja i najvjerovatnije je da se u Mostar naselila krajem XVII ili početkom XVIII vijeka, što svjedoče natpisi na najstarijim grobovima te porodice koje nalazimo na lokalitetu starog pravoslavnog groblja Pašinovac u Mostaru. (1)

Risto Ivanišević, rođen je 1842. godine u Mostaru, od oca Ilije Ivaniševića (2), koji je uz Vuka Mihajlovića, stekao zavidan glas i imanje sredinom XIX vijeka, baveći se nabavkom čebedžijskih i užarskih proizvoda za Mostar. U poslove trgovine uključuje i svoje sinove Ristu, Todora i Mitra.(3)

U Srpskoj konfesionalnoj školi pedesetih godina XIX vijeka učitelj Riste bio je Jovo Miličević, izdanak vrlo stare srpske mostarske porodice. Najstariji pomen te porodice uočavamo na spomen obilježju iz XVII vijeka koje se nalazi na srpskopravo- slavnom groblju Bjelušine.(4)


Risto Ivanišević

Ilija Ivanišević


Mladi Risto sa grupom naprednih Srba omladinaca učestvovao je u inicijativi za otvaranje Srpske čitaonice u Mostaru. Potpisnik je molbe upućene Vladi u Sarajevo, odnosno valiji Safet­paši za otvaranje ove čitaonice. U zaostavštini Riste Ivaniševića postojao je recepis sa potpisom valije Safet-paše, koji se interesovao za lokaciju te čitaonice i visinu iznosa pomoći koju bi trebao poslati.

Risto je zajedno sa igumanom Serafimom Perovićem (5), poslije bune 1862., predao sedam fermana u Mostarsku mešćemu (opštinu), koja se nalazila u Staroj mahali (današnja ulica Mala tepa). Fermanima se tražilo odobrenje za izgradnju sedam pravoslavnih crkava u Hercegovini a jedan se odnosio na gradnju Saborne crkve u Mostaru. Prvi radovi na novoj Sabornoj crkvi započeli su 15. marta 1863., a završili u jesen 1873. godine. Osveštena je 18. oktobra na Lučin dan. Posvećena je prazniku Svete Trojice u proljeće kad Mostar zabijeli pod beharom.

Za vrijeme Austrougarske uprave u našim krajevima, Risto je uspio sačuvati turske pečate a među njima i stari grb Hercegovine koji su Turci koristili za vrijeme njihove okupacije u Mostaru. (6) Odmah po Austrougarskoj okupaciji Mostara, avgusta 1878. godine, počinje ozbiljnija politička karijera Riste Ivaniševića. Delegaciju (7), uglednih Mostaraca koja je trebala da otputuje u Beč, kako bi Caru i Kralju predala svečanu Adresu (8), odredio je austrijski general Jovanović. Među njima se nalazio i Risto, što govori o njegovom velikom uticaju i ugledu u gradu.

Srbi u Mostaru su bili nezadovoljni postupcima austrijskog režima prema crkvenim opštinama, njihovim školama i uopšte prema srpskom narodu, te je Mostarska crkvena opština jula 1880. godine povjerila sastavljanje Memoranduma učitelju Jovi Ljepavi i Risti Ivaniševiću. (9) Potpisnici ovog memoranduma bili su srpski trgovci i zanatlije, njih 160, zajedno sa mitropolitom Ignjatijem i arhimandritom Leontijem Radulovićem.

laxlax
(glumica)
14. јул 2009. у 00.54
Osim političke karijere, Risto se zanima i za pisanu riječ te formira vrlo bogatu ličnu biblioteku pa ga možemo svrstati u najpoznatije bibliofile u Mostaru. Jedan je od prvih koji je uredio arhiv i biblioteku Mostarske srpske opštine a pripadaju mu i velike zasluge za prvu javnu čitaonicu pri Srpskom pjevačkom društvu „Gusle” u Mostaru. Bavio se prikupljanjem starina, bio pretplaćen na mnoge časopise, kupovao knjige te preko njegove pisane ostavštine saznajemo da je iza sebe ostavio izuzetno vrijedan i bogat lični bibliotečki fond. U kući ovog uglednog Mostarca bila su sačuvana 32 pergamentna lista starog jevanđelja, koje je napisao Manojlo Grk kasnije poznatije pod nazivom „Mostarsko jevanđelje”. Ukrašeno je minijaturama, a datira iz XIV vijeka. (10)

Pergamenti su poklonjeni Srpskoj Kraljevskoj Akademiji u Beograd gdje se i danas nalaze.

Kada je obolio pred kraj svoga života i bio vezan za sobu, kako to navodi Vladimir Ćorović, počeo je da bilježi svoja sjećanja o Mostaru i o ličnostima koje je poznavao.(11)

Risto Ivanišević je bio član privremenog odbora Srpskog pjevačkog društva „Gusle”, na osnivačkoj skupštini održanoj 18. decembra 1888. godine (12) a isto tako je u dva navrata (1893. - 1895.) i (1902. - 1903.) vršio dužnost predsjednika Upravnog odbora pomenutog društva. (13)

Sa omota notnog zapisa „Liturgije” od autora Kornelija Stankovića, saznajemo da je Risto bio pjevač zbora, što nam govori o njegovoj muzičkoj nadarenosti. (14)

Risto Ilije Ivanišević umro je u Mostaru gdje je i sahranjen. (15)

O njemu su mnogi ugledni građani Mostara poslije njegove smrti, u svojim sjećanjima govorili i pisali sa dužnim poštovanjem.

Jovan Radulović u svojim sjećanjima vezanim za osnivanje „Gusala” navodi slijedeće ličnosti i piše: „Svi najbolji sinovi i narodi tadašnjeg Mostara, od Ignjatija Gatala, Riste Ivaniševića do Luke Grđića, Alekse Šantića, Svetozara Ćorovića, Atanasija Šole i drugih promarširali su kroz ovu ustanovu i dali joj najbolji dio sebe”. (16)

Branislav Bančić: „U Mostaru, 18. decembra 1888. godine osnovano je društvo ’Gusle’. To je datum prve skupštine na kojoj su pročitana od vlasti odobrena pravila. Prvi od vlasti priznati odbor činili su: Jovo Šola ( predsjednik), Risto Ivanišević (podpredsjednik), Mića Bilić (perovođa), Ignjat Gatalo (knjižničar), te članovi Đordo Zec, Risto Pavić, Đorđo Radulović, Luka Knežić i Vojislav Šola”. On dalje piše „... obzirom da je prije pojave ’Gusala’ 1888. godine, šest godina ranije raspuštena Srpsko crkvena opština od strane Austrijske monarhije, Srbi u Hercegovini ponovo ovim društvom oživljavaju kulturni i nacionalni aktivitet”.

Stevan Šiniković predsjednik Srpsko crkvene opštine Bijelo polje u jednom svom izvještaju navodi da je Risto I. Ivanišević zaslužan za nabavku svih nepokretnih dobara koje posjeduje crkva u Bijelom polju. Sve je to „namaknuto i kupljeno nastojanjem i zauzimanjem gospodina Riste kad on bijaše član ove Opštine”. (17)

O odnosima tuđinske vlasti prema obrazovanju domicilnog stanovništva govori jedan zanimljiv podatak. Prilikom dolaska Hadži Koste 1860. godine iz Beograda u Mostar koji je bio trgovac knjigama tadašnje turske vlasti ga zatvaraju bez ikakvog objašnjenja.

Da se u Mostaru mnogo čitalo, između ostalih navodi Jovan Radulović i dodaje „... kad bi se mogli pružiti realni statistički podaci kakve je knjige i časopise kupovala mostarska čitalačka publika, dobila bi se svetla slika ovoga grada, kada je pred Prvi svetski rat Mostar imao 165 redovnih pretplatnika Srpske književne zadruge, pored dobrotvora i onih koji su izdanja direktno naručivali...” (18)

Tako je ugledni Mostarac Jovo Šotrić naručivao za svoga sina Atu knjige, koji je u Mostaru pored Joanikija Pamučine (19), imao najbogatiju biblioteku. U njoj su se nalazila čak i Puškinova djela i od Alberta Fortisa talijanski orginal „Putovanje po Dalmaciji”. (20)

U godišnjem Izvještaju „Kola srpskih sestara” iz 1923. godine, piše kako je Veljko Oborina darovao bogatu biblioteku ovom udruženju a braća Krulj su poklonili knjige paroha mostarskog Alekse Čokorila i njegovog sina Đorđa, knjižnici mostarskoj podružnici „Kola srpskih sestara”.

Neke knjige udruženja „Kola srpskih sestara Mostar”, nalaze se u biblioteci Arhiva Hercegovine Mostar. Pretpostavljamo da su došle putem preuzimanja arhivske građe, o čemu nemamo vjerodostojnih podataka.

Brojne porodične biblioteke u Mostaru su u XIX vijeku poklanjane ili uz neznatan otkup prepuštane javnim i nacionalnim bibliotekama. Nemarom zaposlenih, nedovoljnom stručnom sposobnošću, ratovima koji su gotovo redovito harali na ovim prostorima uslovilo je da vrijedne i stare knjige, časopisi te rukopisi i drugi pisani dokumenti budu uništavani.


PRIVATNA BIBLIOTEKA RISTE I. IVANIŠEVIĆA

U arhivskoj građi Kotarskog suda Mostar, u kutiji sa oznakom ostavine (1913. - 1918.) pronašli smo popis biblioteke Riste I. Ivaniševića. Sa omota spisa saznajemo da je prema dopisu sa suda 25.1.1915., pod brojem Os 634/13 u pogledu sastavljanja inventara biblioteke, oporukom gospodin Risto Ilije Ivanišević ostavio istu Srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini Mostar u trajno vlasništvo. Gotovo svi autori koji su do sada pisali o bibliotekama u Bosni i Hercegovini marginaliziraju veoma bogatu biblioteku Srpsko pravoslavne crkvene opštine u Mostaru.

U Ristinoj biblioteci zastupljena su djela iz nauke, istorije, umjetnosti i kulture, prosvjete i drugih oblasti. Navešćemo, od 351 knjige iz te biblioteke, kraći analitički pregled knjiga iz kojeg se može uočiti da preovladavaju knjige iz oblasti istorije srpskog, jevrejskog i ruskog naroda, lijepe književnosti i umjetnosti, kao i djela o vaspitanju omladine (pedagoška literatura), liječnička literatura, školski udžbenici, knjige crkvenog sadržaja, sabrana djela tadašnjih klasika, kalendari, rječnici, razna upustva u granama poljoprivrede i zanatstva, kao i drugo. Čitaocu skrećemo potpunu pažnju samo na neke dragocjene primjerke iz biblioteke Riste Ivaniševića. U njoj se nalaze gotovo kompleti bosanskohercegovačkih časopisa („Bosanska vila”; mostarska „Zora”; „Srpska zora”; „Glasnik Zemaljskog muzeja”, Sarajevo...), zatim Časoslovac, rijetka izdanja kao što su: „Mostar nekad i sad” autora Luke Grđića Bjelokosića; „Manifest komunističke partije” Marksa; „Muslimanskoj mladosti” Osmana Đikića...

Biblioteka je sakupljana dugo. Fond knjiga Ristine biblioteke, vezan je najvećim dijelom za srpsku nacionalnu kulturu, te borbu srpskog naroda za očuvanje nacionalnog i kulturno- historijskog identiteta na ovim prostorima u doba Austrougarske monarhije. Preko 70 procenata knjiga odnosi se na srpsku istoriju, umjetnost i književnost. U ovoj biblioteci je samo jedna knjiga na njemačkom jeziku.

POPIS INVENTARA
ČASOPISI

Bosanska vila, Sarajevo, god. 1885, 1886, 1889, 1891, 1892, 1893, 1895, 1896, 1897, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912, 1913.
Brankovo kolo, Sremski Karlovci, god. 1903, 1904, 1905, 1906, 1907, 1908.
Srđ, Dubrovnik, god. 1902, 1903, 1904, 1906, 1907.
Zora, Mostar, god. 1897, 1898, 1899, 1900, 1901.
Srpska Zora, Sarajevo, god. 1877, 1878, 1879, 1880.
Hrišćanski vjesnik, Beograd, god. 1905.
Ljetopis Matice Srpske, Novi Sad, god. 1858, 1864, 1867, 1868, 1869, 1874, 1874, 1876, 1880, 1881, 1882, 1883, 1885, 1886, 1887, 1890, 189l, 1892, 1893, 1894, 1895, 1896, 1897, 1898, 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1912, 1913, 1915.
Glasnik Zemaljskog muzeja, Sarajevo, god. 1885, 1889, 1890, 1891, 1892, 1893, 1894, 1896, 1898, 1911.
Privrednik , Beograd, god. 1899, 1900, 1901, 1902, 1903, 1904, 1905, 1906, 1907, 1908, 1909, 1910, 1911, 1912, 1913.

Risto Ivanišević poklonio je Srpsko pravoslavnoj crkvenoj opštini Mostar ukupno 351 knjigu. Inventar biblioteke napisan je na dvanaest stranica velike sveske prilično nečitkim rukopisom.

KNJIGE

1. Dositej Obradović: Život i priključenije.
2. Simo Matavulj: S mora i planine.
3. Luka Grđić: Mostar nekad i sad.
4. M. Car: Rat alkoholizmu.
5. T. Ostojić: Kosovo.
6. V. Vučetić: Prijatelj grešnika.
7. Jovan Subotić: Druge pesme.
8. A. Protić: Naši moderni istoričari.
9. Stojanović: Srbi i Hrvati.
10. R. F.: Propast sveta.
11. S. Samardžić: Iz iste nahije.
12. M. K.: Srpska kultura.
13. Šematizam srpske eparhije Zahumsko - hercegovačke.
14. S. S.: Slavopoj Petroviću Njegošu.
15. T. Masarik: Govor u austrougarskim delegacijama.
16. M.: O zemlji, mjesecu, suncu i zvijezdama.
17. Osman Đikić: Muslimanskoj mladosti.
18. Lj. Vlačić: Iz prošlosti Srpske.
19. Odjek Srpsko pravoslavnog sveštenstva.
20. V. Vrčević: Hercegovačke narodne pjesme.
21. M. Spasić: Vospitanije djece.
22. M. Spasić: Konavoska zdravica.
23. J. Živković: Vinogradarstvo.
24. Z. Mihajlović: Razgovori u dokolici.
25. Agrarni pokret u Rusiji.
26. Zbornik molitava.
27. V.: Zastupnici jevrejskog društva.
28. V.: Ruski zastupnici.
29. H. S.: Dođi, dobro došao!
30. H. S.: Prva molitva.
31. Kovačević: Raseljavanje u BiH.
32. Konstantinović: Krvava noć u Beogradu.
33. K.: Otkrivanje Amerike.
34. J. P.: Trgovačko knjigovodstvo I.
35. L. Vojnović: Književni časovi.
36. Psaltir.
37. Časoslovac.
38. Manifest komunističke partije.
39. Sundečić: O Starčeviću.
40. M. D.: Pčelarstvo.
41. Prvi izvještaj „Prosvjete”.
42. M. Č.: Naša prosvjetna politika.
43. M. Cvetić: Pitanje uređenja srpskih škola.
44. Lujo Vojnović: Vođ kroz Dubrovnik i okolna mjesta.
45. V. Grđić: Riječ dvije o našem sporu.
46. Upustvo - kako da gajimo marve.
47. S. Popović: Osvojenje Bara.
48. V. G.: Razvitak - istorija crkve.
49. J. Kostić : Pesme.
50. Lj. L.: Zanati i zanatlije.
51. D.: O prkosnoj BiH.
52. M. V.: Starinar.
53. M. Š.: Porodica.
54. V.: Deca.
55. Godišnjica Nikole Ćupćića.
56. S.: Niz bisera.
57. M.: Djeca robijaša
58. Riječ srpskoj omladini.

Izvor:
http://www.most.ba/041/078.htm

veselka
15. јул 2009. у 13.27
Djetinjstvo i školovanje
Đorđe Pejanović je rođen u Mostaru 15. (27.) avgusta 1878. godine. Njegovo rođenje se podudara sa prvim danima austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine. Ta okupacija je odredila i sudbinu Đorđa Pejanovića. Kad mu je bilo sedam godina, Pejanović se upisao u Srpsku osnovnu školu u Mostaru. Bio je darovit i veoma marljiv učenik, pa je tu školu završio sa odličnim uspjehom. Kao izuzetnog učenika zapazili su ga ne samo njegovi učitelji već i čelnici mostarske Srpske crkveno-školske opštine. Pošto u Mostaru nije bilo ni jedne srednje škole, oni su odlučili da petoricu odličnih srpskih đaka, na svoj trošak, pošalju u sarajevsku gimnaziju. Jedan od njih je bio Đorđe Pejanović.

Pošto je uspješno položio prijemni ispit, Pejanović se upisao u Prvu gimnaziju u Sarajevu, najstariji, najviši i najčuveniji srednjoškolski zavod u tadašnjoj Bosni i Hercegovini. Kao daroviti učenik dobio je stipendiju Zemaljske vlade u Sarajevu, a već od trećeg razreda je davao instrukcije mlađim učenicima iz latinskog i grčkog jezika i matematike, kako bi na taj način poboljšao svoj materijalni položaj.

Za vrijeme gimnazijskih dana bio je jedan od osnivača tajnog đačkog društva «Srpska svijest». Društvo je izdavalo list «Srpska svijest», za koji je Pejanović tvrdio da je izašao samo jedan broj, a drugi broj lista je bio spremljen, ali nije izašao, jer je policija ušla u trag tom tajnom društvu. Prvu gimnaziju u Sarajevu, sa velikom maturom, Đorđe Pejanović je završio u ljeto 1898. godine. Kako tada u Bosni i Hercegovini nije bilo ni jednog fakulteta ili visoke škole, on je mogao da se opredijeli samo za neki od univerziteta u Austro-Ugarskoj. Zbog slabog materijalnog stanja nije mogao da bira studije prema kojima je imao naklonosti, kao što su istorija, jezici i književnost. Kao dobrom đaku Zemaljska vlada mu je dala stipendiju, ali samo pod uslovom da studira grupu matematika i fizika. Tako se upisuje na matematičko-filozofski odsjek Filozofskog fakulteta Carsko-kraljevskog Univerziteta u Beču, gdje provodi jedan dio studija, a drugi na Kraljevskom sveučilištu u Zagrebu. U Beču je u toku studija učestvovao u protestu srpskih studenata iz Bosne i hercegovine koji nisu bili zadovoljni stanjem u internatu. Svi sudenti koji nisu htjeli da prihvate zavedene i stroge mjere, bili su odmah isključeni iz internata. Među njima je bio i Đorđe Pejanović. Zemaljska vlada mu ukida stipendiju, te u velikim materijalnim neprilikama boravi u Beču još tri godine, da bi potom odlučio da se seli u Zagreb.

[uredi] Službovanje u Pljevljima
veselka
15. јул 2009. у 13.28
Kad je sredinom 1902. godine završio filozofski fakultet u Zagrebu, Đorđe Pejanović se vratio u zavičaj. Namjeravo je da se zaposli u nekoj od srednjih škola u Bosni i Hercegovini. Okupaciona vlast je već bila dobro obaviještena o njegovom antiaustrijskom djelovanju za vrijeme studiranja, pa je smatrala da on nije podoban da se bavi nastavničkim radom. Vraća se u Beograd i stavlja se na raspolaganje srpskoj vladi, čiji je bio stipendista. Tamo dobija rješenje o zaposlenju u pljevaskoj gimnaziji, čemu se Pejanović pokorio.

U međuvremenu polaže profesorski ispit u Zagrebu. Za vrijeme službovanja u Pljevljima, Đorđe Pejanović je istovremeno ispoljavao i znatno širu prosvjetnu, pa i političku aktivnost. U vannastavnoj djelatnosti, Pejanović je bio uključen u akcije Srpskog pjevačkog društva «Bratstvo», čiji je predsjednik postao 1906. godine. Učestvovao je u osnivanju fonda «Sveti Đorđe» pri pljevaljskom manastiru Svete Trojice. Bio je i član odbora za podizanje zgrade Srpske gimnazije.

U Pljevljima se ženi Ankom, kćerkom Fime i Đoka Šećerovića, trgovca, u jesen 1904. godine. U braku sa Ankom Pejanović je imao kćerku Dragoslavu i sinove Milutina i Predraga. Sinovi su mu umrli veoma rano – u drugoj odnosno u prvoj godini života, pa je punoljetstvo stekla samo kćerka Dragoslava. Anka je umrla vrlo rano od tuberkuloze – u proljeće 1910. godine.

[uredi] Službovanje u srpskim gimnazijama u Solunu i Skoplju
Prvog oktobra 1908. godine Pejanović postaje profesor Srpske gimnazije u Solunu. U Solunu se nije bavio političkim radom, već kulturno-prosvjetnim uzdizanjem srpskog stanovništva u tim krajevima. U Solunu je službovao dvije godine, predajući matematiku i fiziku.

Kada su zvanične srpske i bugarske vlasti, vojnopolitičkim sporazumom, razgraničile zone svojih interesa na turskoj teritoriji u Makedoniji, Solun je pripao u bugarsku interesnu zonu, a Skoplje u srpsku. Tako je odlučeno da se srpska solunska gimnazija preseli u Skoplje, pa je Pejanović sa ostalim srpskim nastavnicima prešao u Skoplje.

Za pedagoški, kulturni, društveni i novinarski rad Skoplje je bilo mnogo povoljnije od Soluna. Pored toga što je bio profesor matematike i fizike u gimnaziji, Pejanović se u Skoplju bavio i novinarskim radom. Postaje urednik lista «Vardar». U Skoplju ostaje kratko, samo jednu školsku godinu.

[uredi] Službovanje u Sarajevu
Nostalgija i nepovoljne životne prilike natjerale su Pejanovića da napusti Skoplje i potraži drugo utočište. Opredijelio se za Sarajevo. Bez ikakvih izgleda na državnu službu u Bosni i Hercegovini, Pejanović je posao mogao da nađe samo u redakcijama nezavisnih srpskih listova i u okviru društva «Prosvjeta» u Sarajevu. Radi kao saradnik listova «Srpska riječ» i «Pregled», a potom i u opozicionom lisu «Narod». Grupa srpskih intelektualaca, među kojima je bio i Pejanović, osniva srpsko diletantsko pozorište u Sarajevu. Pozorište je počelo sa radom 1912. godine sa prigodnim govorom Vladimira Ćorovića i tada vrlo popularnom predstavom Đido Janka Veselinovića.

U Sarajevu je tada već bila osnovana «Prosvjetina» Srpska centralna biblioteka i njeno stručno uređivanje i rukovođenje je tražilo odgovarajuću i profesionalnu ličnost. Glavni odbor «Prosvjete» je raspisao konkurs i donio odluku da na mjesto bibliotekara Srpske centralne biblioteke bude izabran Đorđe Pejanović. Na dužnost je stupio 6. septembra 1912. godine. Od tada, pa do kraja života, osim kraćih prekida za vrijeme ratova, bio je radno i životno vezan za Sarajevo.

[uredi] Rat i zatočeništvo
Neposredno pred početak Prvog svjetskog rata, Đorđe Pejanović se po drugi put oženio. Vjenčao se sa Milicom, kćerkom Sofije i Ignjata Srba, srpskog artiljerijskog kapetana 1914. godine. Milica je bila nastavnica, a kada se udala za Pejanovića, prestala je da radi u školama, pa se posvetila aktivnostima u kulturnim društvima u Sarajevu. Nisu imali djece.

Kao i čitav srpski narod u Bosni i Hercegovini, i Đorđe Pejanović nije mogao da izbjegne strašna stradanja posle atentata Gavrila Principa na austrougarskog nadvojvodu i prestolonasljednika Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju na Vidovdan 1914. godine u Sarajevu. Sa tim atentatom Pejanović nije imao veze, osim što je većinu atentatora mogao da zna. Lično je poznavao Gavrila Principa. Noću 25. juna 1914. godine, kada je srpska vlada odbila austrougarski ultimatum, Pejanović je uhapšen i sproveden u vojni zatvor u Sarajevu. Istovremeno su pohapšeni i svi ostali činovnici «Prosvjete», među kojima je bio i Vasilj Grđić. Pred kraj avgusta 1914. godine, sa više stotina pohapšenih Srba, Pejanović je otpremljen vozom u logor u Aradu. U logoru je doživio napade, psovke i maltretiranja. Pejanović je, kao i većina logoraša, bio proglašen sposobnim za vojsku i bio dodijeljen mađarskoj regimenti za obavljanje lake vojne službe. Kažnjenički režim, vrlo slaba hrana, oštra zima i nehigijenske prilike uslovili su da je umrlo dosta logoraša, a naročito žena i djece. Potom je prebačen u Banju Luku, pušten je iz logora, jer je «Nj. Veličanstvo prigodom svog rođendana milostivo oprostilo 43-ići b-h. zemaljskih pripadnika ostatak kazne», ali je bio pod stalnim policijskim nadzorom. U Banjaluci je uzalud pokušavao da nađe zaposlenje, jer niko nije smio da primi politički obilježenu i progonjenu osobu. Morao je da trpi i čeka povoljnije vrijeme, jer su se izvjesne promjene već osjećale u Austro-Ugarskoj, koja je sve manje imala izgleda da će biti i pobjednica u tome ratu.

[uredi] Rad u Sarajevu između dva rata
Austrougarske carsko-kraljevske amnestije iz početka 1917. godine neposredno su olakšale život Đorđa Pejanovića. Kretanje mu već nije bilo ograničeno. Bez posla i prihoda on ipak nije mogao biti zadovoljan životom u Banjaluci. Iznenada, sasvim neočekivano, Pejanoviću je ponuđen posao u «Odboru za pomaganje srpske sirotinje u Bosni i Hercegovini», koji je djelovao u Sarajevu. Taj odbor su osnovali rodoljubivi sarajevski srpski dobrotvori, pretežno bogatiji trgovci i nekolicina intelektualaca. S ljudima iz tog odbora Pejanović se prihvatio teškog i humanog zadatka.

Kao i većina srpskih intelkektualaca iz njegove generacije u BiH, koja se godinama borila za nacionalno oslobođenje i zbog toga doživjela mnoge nevolje i stradanja, i Pejanović je proglašenje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, prvog decembra 1918. godine u Beogradu, prihvatio kao ostvarenje vlastitih stremljenja i opštih nacionalnih i političkih ciljeva. Zato je njegov politički aktivitet u to vrijeme bio dosta intenzivan, sve dok se nije opet potpuno posvetio svojim kulturnim i prosvjetnim poslovima u okviru društva «Prosvjeta» i njegove biblioteke u Sarajevu.

Uz društvenu aktivnost, Pejanović se posvetio intenzivnom publicističkom, naučnom, uređivačkom i priređivačkom radu, a neprestano se bavio i svojom pedagopkom strukom. Umjesto školskog rada, prvenstvo je dao opštem prosvjećivanju naroda. Zbog ogromnog broja nepismenih, pristupao je praktično – osnivanjem analfabetskih tečajeva, a i teorijski u člancima koje je publikovao.

[uredi] Drugi svjetski rat, izbjeglištvo u Beogradu, povratak u Sarajevo
Novi svjetski rat zatekao je Đorđa Pejanovića na dužnosti glavnog sekretara Srpskog prosvjetnog i kulturnog društva «Prosvjeta» u Sarajevu. Čim su njemačke trupe preužele 10. maja 1941. godine vlast u tom gradu počeo je pogrom Srba i Jevreja. Tako se na neprijateljskom udaru našlo i društvo «Prosvjeta». «Prosvjeta» je ubrzo zabranjena, njeni činovnici otjerani sa posla, a pretežan dio imovine je rasturen i opljačkan. Dijeleći ponovo trgičnu sudbinu svoga naraoda i društva «Prosvjeta», Pejanović je opet doživio velike nevolje. Bojao se da ne bude zatvoren i likvidiran, kao i mnogi sarajevski srpski intelektualci, koji su hapšeni i odvođeni bez povratka. Za Pejanovića je jedino spasenje bilo što brže napuštanje Sarajeva i prebacivanje u Srbiju. Sva njegova imovina ostala mu je u sarajevskom stanu, koji je ubrzo potpuno opljačkan.

Početkom jula 1941. godine stiže u Beograd. Bez zaliha novca, a u poodmaklim godinama života, duže vremena je tražio bilo kakvo zaposlenje. Pošto uoči rata nije bio državni činovnik, Pejanović nije mogao da dobije državnu službu, a ni novčanu pomoć. Na zauzimanje dr Pere Slijepčevića, profesora Univerziteta, dobija namještenje u Zadužbinskom odsjeku Ministarstva prosvete, gdje je ostao do kraja rata, uz mizernu platu, obavljajući dužnost knjigovođe, a poslije blagajnika.

Pejanovićevo materijalno stanje se nije bitnije popravljalo. Hranio se u izbjegličkoj menzi, a stanovao u garsonjeri. Zgrada u kojoj je stanovao je bombardovana i oštećena i postala nemoguća za stanovanje, pa se počeo potucati od poznanika do poznanika, pa bježao često i izvan grada, na duže i kraće vrijeme. Ni u takvim opasnostima nije prestajao da obavlja svoj blagajnički posao. Bio je prisiljen da svaku veče nosi sa sobom i blagajnu i blagajničku knjigu. To je trajalo sve do maja 1945. godine, kada se Pejanović rado vratio u Sarajevo i nastavio svoje djelovanje u «Prosvjeti».

Kada je 5. maja 1949. godine odlukom nove vlasti ukinuto SPKD «Prosvjeta», kao i ostala nacionalna društva u BiH, Đorđe Pejanović je nastavio da radi u Narodnoj biblioteci Bosne i Hercegovine. Tamo je i odnesen čitav knjižni fond Srpske centralne biblioteke «Prosvjeta», kao i veliki dio arhivske građe. Godinu dana kasnije, 1950. godine, prestala je Pejanovićeva aktivna služba i on je penzionisan. Ipak, do kraja 1958. godine ostao je u honorarnom odnosu u toj biblioteci, baveći se predano stručnim, a posebno bibliografskim radom. Za svoj nesebičan i vrlo koristan rad, Pejanović je odlikovan Ordenom rada II stepena.

Đorđe Pejanović je bio jedan od inicijatora za osnivanje Društva bibliotekara Bosne i Hercegovine, koje je počelo sa radom 18. septembra 1949. godine. I posljednje godine svoga života Đorđe Pejanović je ispunio neumornim radom, a posebno sumiranjem i publikovanjem ranijih i novih naučnih istraživanja. Tada je objavio i neke od svojih dugo pripremanih i najznačajnijih knjiga. Do kraja života ostao je emotivno vezan za SPKD «Prosvjeta», a posebno za njegovu Centralnu biblioteku u Sarajevu.

Đorđe Pejanović je umro 22. februara 1962. godine u Sarajevu, gdje je i sahranjen na Novom groblju na Koševu, uz iskreno poštovanje onih koji su ga lično poznavali i cijenili njegov nastavnički, bibliotečki, bibliografski i prosvjetni rad.

Dobavljeno iz „http://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%82%D0%BE%D1%80%D1%92%D0%B5_%D0%9F%D0%B5%D1%98%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%...� �
laxlax
(glumica)
15. јул 2009. у 19.20
Odlično Veselka! Upade mi u oci da nije bilo gimnazije u Mostaru i da je Djordje Pejanovic morao ići u sarajevsku. Stara Gimnazija ili Gimnazija Alekse Santica je izgradjena 1898, te su malo starije generacije prolazile kroz njene klupe.
veselka
15. јул 2009. у 19.39
Laxi,
idi na „Politiku” i otvori „pitanje” . Primjetit ćeš link na kome ćeš naći puno zanimljivih podataka.
prijatno citanje
veselka
15. јул 2009. у 19.40
zaboravih napomenuti da su podatci vezani za ovu temu dole (populacija)
laxlax
(glumica)
17. јул 2009. у 01.24
Hvala Veselka, šta bi mi jedni bez drugih ;)

http://www.eparhija-dalmatinska.hr/Publikacije-Krka18-L.htm


JOVAN BOVAN - OSNIVAČ SRPSKE ŠKOLE U ŠIBENIKU



U ovom delu groblja pri crkvi Svetog Spasa u kome se pokojnici sahranjuju u zemlju ili u porodične grobnice ima nekoliko ,,svetlih grobova„ zaslužnih Šibenčana, privrednika i intelektualaca, koji su svojim radom i dobročinstvima zadužili i svoj grad i svoj parod i zaslužili da im se imena ne zaborave. Mi ćemo ovde odabrati petoricu od njih. To su: Jovan Bovan, Petar Kovačević, Spiridon Popović, Nikola Miletić i Božidar Petranović.

JOVAN BOVAN

Ime Jovana Bovana svakako predljači u popularnosti koju je ono steklo među šibeničkim Srbima i zadržalo ju evo već dvesta godina. Bovan je imponovao savremeni-cima, a bio cenjen od potomaka kao mecena i ospnvač prve srpske i uopšte slovenske škole na Jadranu. Svežina uma rođenog Hercegovca, ambicija i želja za sticanjem imanja, ugleda i uticaja i, naposletku, zdravo osećanjs obaveza prema svom narodu i njegovom opštem, ekonomskom i kulturnom napretku, učinili su od Bovana čoveka koji se neizbrisivo urezao u dušu i istoriju dalmatinskih Srba.

Porodica Jovana Bovana potiče iz Loubinja u HercEgovini. NjEgov otac Mihailo prešao je u Mostar, gde se bavio trgovinom. U Mostaru mu se i rodio sin Jovan oko 1736. godine. U želji da mu se sin što bolje osposobi za život, odveo je otac malog Jovana da uči školu u manastiru Žitomisliću. Učeći školu Jovan je ostao u manastiru nskoliko godina, a zatim se vratio kući i radio zajedno sa ocem u trgovini, koju je vodio i sam posle smrti svojih roditelja.

Kad mu je bilo oko četrdeset godina, iapusti Jovan Mostar i pođe s bratom Markom u svet da traži pogodnije mesto, gde bi njegove sposobnosti mogle bolje da dođu do izražaja, a njegove želje do ostvarenja.

U Dubrovniku se oženio Anom Ljubibratić, ženom umnom, blage naravi i viših pobuda. Naposletku su se braća zaustavila u Skradinu gde su se ubrzo afirmisali kao trgovci i ugledni građani. Smrt ih js uskoro razdvojila. Marko je 1784, umro i sahranjen je u skradinskom pravoslavnom groblju u porti crkve sv. Spiridona.- Jovan je razvio velik trgovački posao. U radnju je uzimao mlade sposobne ljude iz okoline, učio ih i pomagao, a neke od njih uzimao i za ortake. Razvio je mnoge veze sa mnogim primorskim i pre-komorskim gradovima, zbog čega je svake godine putovao. Posao je išao odlično i Bovan se obogatio. Dobro uvedenu radnju Bovan je 1798. poverio na upravu svome mladom ortaku Buri Sinobadu, a on je sa suprugom prešao da živi u Šibeniku, gde se potpuno uključio u život i rad pravoslavnog »obštestva« šibeničkog, pomažući materijalno i crkvu i svaku rodoljubivu i humanu akciju.

Povremeno je odlazio u Skradin radi nadziravanja svo-ga imanja. Kad je polovinom marta 1806. išao u Skradin, bila je velika bura i studen. On nazebe, dobije zapalenje pluća i 21(9) marta 1806. umre u Skradinu. Sahranjen je u grob svoga brata Marka kraj crkve sv. Spiridona, iako je ranije za sebe bio spremio grob i epitaf kraj crkve sv. Petke na divpom brdašcu iznad Skradina.

Gerasim Petranovi. je, po pri(anju starijih, ovako opisao lik Jovana Bovana: »Bovan bijaše stasa visoka i odve. jedar, glave velike, (ela visokog, o(iju zelenkastih, obraza duga(kog, kose ri1e, koju bi iza uva nosio, obrva i brkova ri1ih i gustih, pogleda jasnog, boje zdrave, crvene. Nosio je bogato hercegova(ko odelo«.

Veli(ina i zna(aj Jovana Bovana nisu iscrpeni sa-mo u projavljivanju njegovih poslovnih sposobnosti i sti-canju materijalnih dobara, u podizanju našeg trgova(kog podmlatka, u pomaganju darovitih mladi.a u privredi i u davanju pomo.i sirotinji. U svemu tome on je, u duhu društvenih odnosa i obi(aja onog vremena, bio veoma poznat me1u svojim savremenicima. Prava veli(ina Jovana Bovana jeste u onom što je on, pomo.u ste(enog imetka, u(inio za srpski parod u Dalmaciji u budu.nosti. Njegovo bogatstvo nije postalo njegov gospodar, ve. mu je poslužilo kao kolosalno sredstvo kojim je pomogao svom narodu u jednoj eposi njegove istorije i našao u njoj svoje (asio mesto.

Jovan Bovan je 2. decembra 1801. sastavio svoj testament. Pošto je ostavio dovoljno sredstava za život svojoj supruzi, darivao je sve one koji su ga za života ma (im zadužili, a sve ostalo ostavio je crkvama, manastirima, školi i sirotinji. Bogatim parusijama ili sarandarima obdario je sve dalmatinske crkve i manastire, pa i mnoge van Dalmacije, naro(ito u Hercegovini. Nije zaboravio ni Hilandar ni Jerusalim. Pored sume, koju je odredio da se prilikom njegova pogreba podeli sirotinji, naredio je da se u Šibeniku uredi jedna ku.a za dom pravoslavne sirotinje.

Najvažnija odredba Bovanovog testamenta, koja ima istorijski zna(aj, odnosi se na osnivanje srpske škole u Šibeniku. Bovan je, naime, odredio da se u Šibeniku na1e pogodna ku.a u kojoj da se uredi škola, da se dovede u(itelj, za koga je osigurao platu, kako bi školovanje bilo besplatno. Siromašnim u(enicima da se kupuju knjige i ostali školski pribor na trošak njegove zaklade. U(itelj je prema Bovanovoj želji bio dužan da u(i decu ,,knjizi gr(ko-ruskoilirskoj” (ad esso maestro di esercitare gratis tutta la giuventu con li libri greci mosco-viti illirici), a uprava Zaklade se morala starati da škola mi za nekoliko dana ne bude bez u(itelja (essa scuola nemmeno per pochi giorni senza il maestro). Kad je testament otvoren i dobijena carska dozvola da se škola otvori, pisao je ,,Kraljski Dalmatin„ o prosvetnim prilikama dalmatinskih Srba: ,,…Ovi, op.eno re(eno Arka.i u nijednom mistu od Države nisu igda imali jednu U(ionicu pušku u kojoj služe.i se od njihova jezika i ne mišaju. se s Latimim koji ih nadhode u gospodstvu i množtvu, mogahu tiho i brez smutiti mir družbeni odgojiti mladost Garšku kako i Latini. Koja stvar ali ne budu.i se mogla, ali ne budu.i se hotila izpuniti, bila je uzrok s jednu stranu od mnoga neuminstva, a s drugu od malo milostje. Bovanova .e škola, dakle, biti prva škola na parodnom jeziku u Dalmaciji. Do tada su i srpska pravoslavna deca, zajedno sa hrvatskom decom rimokatoli(ke vere (,,Latinima”), mogla i.i samo u talijanske škole.

Izvršuju.i testament svoga supruga, Ana Bovan je 25. marta 1807. ustupila jednu ku.u u Skradinu, koja je idu.e godine prodana Buri Sinobadu za 24.000 mleta(kih libara i novac je stavljen u državnu kasu kao osnovni kapital Bovanove zaklade za izdržavanje škole. I sama Ana je svojim testamentom ostavila ovoj školskoj zakladi svoga muža 4.000 mleta(kih libara. Škola je otvorena 15. septembra 1807, ali Ana nije do(ekala njeno otvaranje. Umrla je 16. avgusta 1807. ,,Kraljski Dalmatin„ je 25. septembra objavio da je u Šibeniku ,,otvorena Kraljeva u(ionica Slovinska Garška” i da je ,,pervi nau(itelj u(ionice pripoštovani gosp. arcipret Don Mate Beja„. Bio je to stari, dugogodišnji paroh šibeni(ki, protoprezviter Matej Veja, poreklom Grk sa Krfa, koji se toliko srodio sa Srbima da im je, evo, postao prvi u(itelj narodne pismenosti.

Ostvaren je i drugi deo Bovanova testamenta. U Šibeniku je kupljena ku.a za smeštaj srpske sirotinje. Ku.a je ure1ena i predana ispunjenju njene uzvišene namene.

Rad ove prve ,,slovinske” škole na Jadranu prekinut je dolaskom Francuza. Francuska uprava je potrošila novac Bovanove zaklade i škola je prestala sa radom. Tek kad je za episkopa dalmatinskog došao Josif Raja(i., ve. pod ponovnom austrijskom upravom, otpo(elo se sa radom na obnovi Bovanove fondacije, škole i doma za siromahe. Na Raja(i.evu molbu car je 1831. naredio Likvidacionoj komisiji u Milanu da stvar izvidi i da se glavnica sa pristiglim kamatama isplati. Komisija je donela takvu odluku, ali je njeno izvršenje zadržano potraživanjem nekih Bovanovih srodnika. Posle duge parnice, koja je trajala do 1854, sud je odbio njihova potraživanja i ,,shodno svetoj i blagoj volji testatora„, veli Petranovi., dosudio ceo ovaj kapital u korist Bovanove zaklade. Taj kapital je donosio godišnje 1700 forinti kamate. Kako sav taj novac od kamate nije bio potreban za izdržavanje škole sa jednim u(iteljem, odlu(io je školski odbor, a Carsko-kraljevsko namesništvo i Eparhija potvrdili, da se najpre osigura prostor za školu i u(itelja u bivšoj episkopskoj rezidenciji (egšskdpija je 1841. iremeštena u Zadar), ,,a posle da se ustanovi:

1. Dva u(itelja sa dvije klase, u kojima .e se djeca u(iti u nauki hristijanskoj, jezicima: srpskom, talijanskom i njema(kom, s godišnjom platom, pored besplatnog stana, svakom učitelju f 420 a. v.

2. Mjesnom parohu kao upravitelju nagrade na godinu f. 63.

3. Za nabavljanje školskih knjnga siromašnim u(enicima f. 42.

4. Poslužitelju školskom f. 63.

5. Za pravoslavnu sirotinju u Šibeniku za stanište f. 105.

6. Dva do tri stipendijuma za učenike Srblje, koji bi veće nauke učiti htjeli.”



Prema ,,Fundacionalnom štatutu„, potvrđenom 1868. od državnih i crkvepih vlasti, Bovanova škola je dobila pravo javnosti i bila ovlaštena da kao »glavna osnovna redovna škola« i kao »javna osnovna škola« izdaje pravovaljane školske svjedodžbe. ,,Fundacionalni štatut” je 1909. delimično izmenjen i tada je dobio novi naziv, ,,Osnovno pismo zakladne Bovanove muške škole„. Početkom prvog svetskog rata iznosio je kapital Bovanove zaklade 130.000 kruna. To je bio velik iznos koji je omogućavao uspešan rad i razvoj gikole. Međutim, posle svršenog rata, usled monetarnih promena, taj kapital je sveden na beznačajnu sumu, koja nije više mogla da osigura osnovne potrebe škole i - ona se ugasila.

Bovanovu školu su pohađali mnogi znameniti Srbi severne Dalmacije, među njima i Simo MataČulj. Pošto su đaci ove škole, u početku, verovatno do 1868. godine, morali obavezno ići u talijansku osnovnu školu, učili su dvostruko. ,,Tako je trajalo pune četiri godine”, piše Matavulj u svojoj starosti. ,,Mi smo duplo učili. Latini dnevno četiri časa, a mi Srbi osam na dan. Latini talijanski, a mi i to i srpski... U toj školi, zadugo jedinoj srpskoj, učili su se i srpskim duhom zapajali ne samo Šibenčani nego i deca cele severne Dalmacije. Škola i danas (1906, kad je Matavulj ovo pisao) cveta, a njeni đaci ne moraju se najpre zamarati u perkelijanskoj (tj. talijanskoj) školi.„

Još dok je škola cvetala, preneli su zahvalni Šibenčani 1910. godine posmrtne ostatke Jovana Bovana na vrlo svečan način iz Skradina u Šibenik i sahranili ih na šibeničkom groblju kod crkve Svetog Spasa, gde mu je i žena sahranjena. Na spomeniku koji je tada podignut stoji kratak natpis:



OVDJE POČIVA

NARODNI DOBROTVOR

JOVAN BOVAN

OSNOVATELj

SRPSKE MUŠKE

OSNOVNE ŠKOLE U ŠIBENIKU

RODOM IZ MOSTARA

PREMINUO U SKRADINU 1806.g.

”
pavlimir_ratnik
(Edukator)
11. октобар 2009. у 16.30
Na ulazu u Nevesinjsko groblje ,s desne strane nekoliko metara od glavnog ulaza, stoji kameni nadgrobni spmenik sa natpisom Milica Prstojevic , srpska dobrotvorka, za pomoć deci i sirotinji stradalih u ratu, spomen joj podizu vlasti Sreza Nevesinjskoga, Pitam se da li se ko od mladjih narastaja zapita ko je ta licnost , i koje su sve njene zasluge,Da li ima još neko od starih ljudi koji bi znali ispricati, sve o zaslugama ove velike Bogomoljke ,isposnice i dobrotvorke, koja je isla po narodu, molitvom se molila za spas i od Boga zdravlje i spas obolelih,
Nekad sam tako čuo pricu, da je ova isposnica, lececi i pomazuci mnogima, dobivala darove na poklon, koje nebi htela uzeti, nego je tako iduci po narodu,znala gde kakva nevolja i nuzda postoji,
Pa bi rekla, Ja za sebe neću ništa, nego ima tamo u tom i tom mestu,nevoljom i neimastinom ,pritisnuta ,ta familija i vi to odnesite i poklonite njima,
Pogotovo je bila sazaljiva prema sirocicima, koji su ostali iza oceva poginulim u I svetskom ratu.
Njeno poreklo je iz Hercegovacke povrsi, ili iz Borca,
Ako ko zna nešto više,molio bih da napise o ovoj dobrotvorki,

Коментар Запамти ову тему!
Looking for Chakra Necklaces and Bracelets?
.